Laag-Keppel – Kleine stad beschermd door kasteel

Laag-Keppel – Kasteelnederzetting bij knooppunten van land- en waterwegen

Laag-Keppel is ontstaan als een typische kasteelnederzetting net buiten de poorten van kasteel Keppel. Deze nederzetting, aanvankelijk Nie- of Borch-Keppel genaamd, wordt voor het eerst vermeld in 1361. Hier woonden de bedienden van het kasteel en diverse ambachtslieden. Bij dreigend gevaar konden zij binnen de poorten van het kasteel bescherming krijgen. Ook tegenwoordig is nog duidelijk zichtbaar dat Laag-Keppel ooit een kasteelnederzetting was.

Kasteel Keppel ligt ten oosten van de nederzetting, 500 meter westelijk van een plek waar de Oude IJssel zich toen splitste in twee armen. Deze twee rivierarmen kwamen 1200 meter verder weer bij elkaar, en daarmee liggen kasteel en nederzetting op een eiland (‘Het Eiland’). Laag-Keppel lag tussen twee voorden, doorwaadbare plaatsen, in de beide rivierarmen van de Oude IJssel. Deze oversteekplaatsen waren onderdeel van de middeleeuwse landweg tussen de handelssteden Zutphen en Emmerik (D). Bij deze doorwaadbare plaatsen werd tol geheven, wat de locatie extra aantrekkelijk maakte.

Bovendien ligt direct noordelijke van Laag-Keppel een oude Hessenweg, een middeleeuwse landweg tussen Noord-Duitsland en Oost-Nederland, waar handelslieden hun koopwaar over vervoerden. Deze weg ligt bovenop een langgerekte rivierduingordel die evenwijdig loopt aan de Oude IJssel en ongeveer 10 meter hoger ligt dan de rivieroever. Bovenop deze rivierduingordel zijn nog restanten van de oude Hessenweg aanwezig, maar hij is in de loop der tijd grotendeels vervangen door de N317.

Kasteel Keppel – Op de grens van twee hertogdommen

In de middeleeuwen was de Oude IJssel de grensrivier tussen hertogdommen Kleef en Zutphen. Deze hertogen voerden regelmatig oorlog met elkaar om hun grondgebied verder uit te breidden. Daarom werden er langs de Oude IJssel diverse, tegenwoordig deels nog bestaande, kastelen met een verdedigingsfunctie gebouwd om deze grens te bewaken, waaronder kasteel Keppel.

Kasteel Keppel werd in de middeleeuwen gebouwd rondom een donjon uit ongeveer 1300. Het was diverse malen onderwerp van strijd en is meerdere malen verwoest en opnieuw opgebouwd. De laatste keer was in 1582 toen het kasteel tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werd geruïneerd. Het huidige kasteel dateert uit omstreeks 1615 en kreeg toen het karakter van een buitenplaats.

Het kasteel is nooit verkocht en de huidige bewoners stammen af van de 14^e-eeuwse eigenaren, de familie Van Keppel. Daarna is het kasteel door vererving en huwelijken achtereenvolgens in handen gekomen van de families Van Voorst, Van Rechteren, Van Pallandt en Van Lynden. Deze laatste familie heeft de van Pallandt van Keppel Stichting opgericht, die sinds 1962 eigenaar is van kasteel Keppel. Het kasteel wordt beheerd door de Van Lynden Stichting, dat bestuurd wordt door diverse leden van de familie Van Lynden. Nog steeds woont een lid van de familie Van Lynden op kasteel Keppel.

Laag-Keppel – Verloren concurrentie van Doesburg en Doetinchem

Op 14 april 1361 kreeg de toenmalige kasteelheer van Keppel, Sweder van Voorst en Keppel, als beloning voor bewezen diensten van de Duitse keizer Karel IV het recht om bij kasteel Keppel een stad te stichten, die zijn volledige eigendom was en waar jaar- en weekmarkten mochten worden gehouden.

Deze nederzetting groeide echter niet uit tot stad. In een poging om Laag-Keppel een grote economische stimulans te geven verleenden de heer en vrouwe van Keppel op 17 april 1404 stadsrechten aan de kasteelnederzetting. Bovendien schonken ze een gemeenschappelijke weide en de helft van het tolgeld, accijnzen en boetes aan de nieuwe stad. Daarnaast beloofden zij een watermolen te bouwen in de zuidelijke arm van de Oude IJssel, de latere Molenbeek. Ook krijgen de inwoners het recht om de stad te omheinen en de twee toegangen tot de stad mochten worden afgesloten. Van een omwalling of ommuring van Laag-Keppel is nooit sprake geweest. Wel werden er grachten gegraven achter de bebouwing aan weerszijden van de straat, die de Oude IJssel met de Molenbeek verbonden. De oostelijke gracht, nu een smal slootje, is bewaard gebleven maar de westelijke gracht is gedempt.

Ondanks alle maatregelen die de achtereenvolgende heren van Keppel namen, groeide Laag-Keppel niet of nauwelijks. Waarschijnlijk waren de aanwezigheid van het 6 kilometer stroomopwaarts gelegen Doetinchem, dat al in 1236 stadsrechten had gekregen, en het 7 kilometer stroomafwaarts gelegen Doesburg dat sinds 1237 stadsrechten had, hiervoor de belangrijkste verklaring. Tegen de tijd dat Laag-Keppel stadsrechten kreeg hadden deze twee steden zich al tot welvarende handelsplaatsen ontwikkeld en hadden de kooplieden geen behoefte aan een derde handelsstad in de regio.

Watermolen Laag-Keppel – met ingenieus watervervalsysteem

Sinds ongeveer 1350 heeft er een watermolen gestaan aan de zuideljke Molenbeek strang van de Oude IJssel. Deze werd eeuwenlang, en ook tegenwoordig nog, gebruikt als korenmolen.

Kort na 1945 werden door het Waterschap werkzaamheden aan de Oude IJssel uitgevoerd ter verbetering van de waterafvoer en scheepvaart. Hierdoor werd de molenbeek afgedamd en werd een nieuw riviervak zuidelijk van de Molenbeek gegraven. Daardoor kon het rad van de watermolen niet langer door waterkracht in beweging worden gebracht.

In 1969 een watervervalsysteem gebouwd zodat het rad toch weer op waterkracht kon draaien. Bovenstrooms van de watermolen ligt een restant van de Molenbeek, die via de oostelijke stadsgracht gevuld wordt met water uit de noordelijk arm van de oorspronkelijke Oude IJssel. Met het water uit dit restant van de Molenbeek kan de watermolen worden aangedreven, mits het waterniveau beneden het waterrad voldoende laag is. Hiertoe wordt de beneden de watermolen gelegen molenkolk met een kleine poldermolen op een één meter lager peil dan de Oude IJssel gebracht. De capaciteit van deze windmolen is echter onvoldoende om de molenkolk zodanig laag te houden dat de watermolen langere tijd achter elkaar kan draaien.

Laag-Keppel – Historisch stadje aan doorgaande weg

Het historische karakter van het beschermde stadsgezicht Laag-Keppel als een nederzetting aan een doorgaande weg (Dorpsstraat) tussen de oversteekplaatsen van twee rivierlopen onder de bescherming van een kasteel is goed bewaard gebleven doordat de uitbreiding van de plaats in de laatste twee eeuwen heeft plaatsgevonden langs de N317.