Eemnes-Binnen – Afgesplitst boerengehucht verheven tot stad

4 minuten leestijd

Eemnes-Binnen is een buurtschap met ongeveer 130 inwoners en een van de kleinste steden van Nederland. Het is onderdeel van de dubbelstad Eemnes en beslaat het zuidelijke deel van de Eemnesserpolder. De stad heeft nog steeds grotendeels haar middeleeuwse vorm bestaande uit een lint van boerderijen ten westen van de centrale Wakkerendijk. Deze beschermde de bewoners in het verleden tegen overstromingen door de Zuiderzee. Ten oosten van de voormalige dijk vormt een monumentale kerkje op een zandrug onderdeel van de zeer schaarse bebouwing aan oostzijde van de dijk.

Vanwege het strategische ligging van de plaats voor het Sticht Utrecht aan de grens met Holland, kreeg het om de bewoners aan zich te binden in 1439 stadsrechten van de bisschop van Utrecht. Echter de plaats is altijd een agrarische nederzetting is gebleven. Het ligt in een voor Nederland uniek open weidelandschap met oneindig optrekkende kavelstroken, waarin bosjes en bomen vrijwel ontbreken.

Inhoudsopgave

Ontginning Eemnesserpolder

Eemnes-Binnen ligt aan de zuidwestkant van de Eemnesserpolder. Dit gebied ten westen van de Eem in de regio Eemland was in de middeleeuwen een groot onbewoond veenmoeras. Vanaf ongeveer 1190 werd het ontgonnen vanuit Eembrugge, dat aan de zuidoostkant van de Eemnesserpolder ligt. Onder regie van de Bisschop van Utrecht werd de grootschalige ontginning van het gebied uitgevoerd, waarbij de percelen vanaf de rivier de Eem steeds verder verlengd werden naar het westen en nieuwe percelen ten noorden ervan werden ontgonnen.

In die tijd was de grens tussen het graafschap Holland en het Sticht Utrecht in dit gebied nog niet precies vastgesteld. Rond 1330 trok graaf Willem IV van Holland eenzijdig een grenslijn en liet op deze grens een lange rechte dijk aanleggen, de Wakkerendijk. Vervolgens nodigde hij de ontginnerskolonisten van Eembrugge uit om zich aan de westkant van de Wakkerendijk te vestigen in het gebied dat hij Oost-Holland noemde. Hier waren de boeren door de dijk beschermd tegen de frequente overstromingen die de Eemnesserpolder teisterden vanuit zowel de Zuiderzee als de Eem.

Opsplitsing van Eembrugge – Stadsrechten als bindmiddel

Door Eembrugge rond 1338 stadsrechten te geven onder voorwaarde dat zij niet zouden verhuizen naar de Wakkerendijk wist Jan van Diest, bisschop van Utrecht, dit in eerste instantie te voorkomen. Maar na zijn overlijden in 1340 verhuisden de meeste boeren alsnog naar achter de Wakkerendijk.

De nieuwe Bisschop van Utrecht, Jan van Arkel, accepteerde dit niet en liet in 1346 alle boerderijen aan de Wakkerendijk afbranden. In de jaren erna volgden nog diverse gewelddadige conflicten, waarna in 1351 vrede werd gesloten. Er werd overeengekomen dat een strook land van ongeveer 1,5 kilometer ten westen van de Wakkerendijk bij het Sticht van Utrecht hoorde.

Eemnes Binnen Langhuisboerderij

Om de bewoners van de Wakkerendijk aan zich te binden splitste hij de Eemnesserpolder in een noordelijk en een zuidelijk deel, met de scheisloot tussen de percelen Wakkerendijk 178 en 180 als grens. De inwoners van het noordelijk gedeelte, Eemnes-Buitendijks, kregen in 1352 kerspel- en stadsrechten. Om de Eembruggenaren te vriend te houden bleef het zuidelijke gedeelte van de polder bij Eembrugge.

Ook stelde de bisschop van Utrecht de grens tussen Utrecht en Holland definitief vast. Hiertoe liet hij in 1356 aan de oever van de Zuiderzee een (houten) Leeuwenpaal plaatsen, waarvan zich tegenwoordig een replica op de kruising bij de Stichtseweg 2 in Blaricum bevind. Vanaf de Domtoren in Utrecht trok hij een kaarsrechte lijn naar deze Leeuwenpaal en stelde deze vast als de nieuwe grens. Langs deze grens liet hij een gracht graven, de huidige Goyergracht. Tegenwoordig staan er langs de Goyergracht nog diverse grenspalen die provinciegrens markeren, waaronder vier op de grens met Eemnes-Binnen.

Een kleine eeuw later nam de weerstand van de bewoners van het zuidelijk deel van de Wakkerendijk om tot Eembrugge te moeten behoren toe. Mede vanwege de oorlogsdreiging die uitging van Filips van Bourgondië, die in 1433 het graafschap Holland in handen had gekregen, was de loyaliteit van de Eemnessenaren aan het Bisdom Utrecht belangrijk. Daarom besloot de Bisschop van Utrecht op 7 September 1439 om het zuidelijke deel van de Eemnesserpolder af te scheidden van Eembrugge en ook het boerengehucht op het zuidelijke deel van de Wakkerendijk stadsrechten te verlenen onder de naam Eemnes-Binnendijks. Hierbij is het nog steeds niet duidelijk naar welke dijk Binnendijks precies verwijst. In de loop der eeuwen is de naam van de stad geëvolueerd van Eemnes-Binnendijks tot Eemnes-Binnen.

Eemnes Binnen Pieterskerk

Buitendijkse kerk op zandrug

Ook kreeg Eemnes-Binnen het kerspelrecht. In 1439 werd voor de nieuwe parochie een kerk gebouwd, de nog steeds bestaande Sint Pieterkerk in de volksmond ook wel het Dikke Torentje genoemd. Bijzonder is dat deze kerk niet achter de Wakkerendijk werd gebouwd, maar buitendijks. Hier ligt een lange zandrug die de Eemsvallei doorkruist. Tegenwoordig komt deze zandrug nog amper boven het maaiveld uit, maar hij was vroeger waarschijnlijk hoger.

Eeuwenlang een boerengehucht

Net als Eembrugge, heeft Eemnes-Binnen zich nooit tot stad ontwikkeld en is het altijd een agrarische nederzetting gebleven. Eeuwenlang veranderde er weinig in deze karakteristieke dijkplaats. Het lag aan de Wakkerendijk, met hoofdzakelijk aan de westzijde ervan bebouwing die voornamelijk uit boerderijen bestond. In 1811 werden Eemnes-Buiten en Eemnes-Binnen samengevoegd tot één gemeente Eemnes.

Het beeld van Eemnes-Binnen veranderde na 1932. Door de aanleg van de Afsluitdijk hoefde de Wakkerendijk het zeewater ‘s-winters niet langer te weren. In 1939 werd deze dijk dan ook grotendeels afgegraven en de weg die er westelijk naast lag verbreed. Ook de aanleg van de rijkswegen A1 en A27, inclusief het knooppunt Eemnes, rond 1970 op het grondgebied van Eemnes-Binnen heeft een duidelijke stempel op het landschap achtergelaten.

Daarnaast zijn er tijdens de ruilverkavelingen van de Eemnesserpolder in de 20e-eeuw polderwegen in de het open oostelijke poldergebied aangelegd en melkveehouderijen verplaatst van de Wakkerendijk naar de polder. De boerderijen aan de westzijde van de Wakkerendijk verloren hun functie en kregen een woonbestemming. Maar nog altijd wonen de meeste inwoners van Eemnes-Binnen aan de westzijde van de Wakkerendijk.

verrekijker

Bezienswaardigheden in Eemnes-Binnen

  • Pieterskerk of Het Dikke Torentje (Wakkerendijk 49). Laatgotische kerk uit 1439. In het begin van de 20e eeuw ging koningin Emma hier vanaf Soestdijk ter kerke. In de kerk staan herenbanken van de ambachtsheer van Eemnes, van de bewoners van de kastelen Groeneveld en Drakenburg (beide in Baarn) en voor koningin Emma en haar gevolg. Het is tegenwoordig een evenementenlocatie.
  • Voormalige pastorie van de Pieterskerk (Wakkerendijk 226). Witgepleisterd landhuis uit 1844.
  • Langhuisboerderijen aan de Wakkerendijk (o.a. no. 188, 202, 258, 260, 264 en 268). Diverse monumentale rietgedekte boerderijen uit de 18e– en 19e-eeuw.
  • Grenspalen Noord-Holland – Utrecht. Provinciale grenspalen op grens van Eemnes-Binnen.
    • Grenspaal 4 (Rijksweg A1 – kilometer 28,9). In de noordberm ter hoogte van Motel ‘de Witte Bergen’. Op grens van de plaatsen Eemnes-Binnen, Eemnes-Buiten en Laren.
    • Grenspaal 5 (Goyergracht Zuid 39, Eemnes). Grenspaal is ingebouwd door schuurtjes. Op grens tussen Eemnes-Binnen en Laren.
    • Grenspaal 6 (Goyergracht Zuid 51, Eemnes). Grenspaal staat in tuin en is zichtbaar vanaf de Oude Postweg. Staat bij kleine knik in de grens tussen Noord-Holland en Utrecht.
    • Grenspaal 7 (Rijksweg A27 -kilometer 96,7). In de middenberm bij driegemeentenpunt Laren-Baarn-Eemnes-Binnen, 100 meter ten oosten van Grenspaal 6.
bike

Activiteiten in Eemnes-Binnen

Overnachten

Overnachten

  • B&B
    • Sint Jansklokje (Goyergracht Zuid 41B, Eemnes).
  • Hotel
    • Van der Valk Hilversum – De Witte Bergen (Rijksweg 2, Eemnes).
  • Recreatiepark
    • Najade Resort Het Gooi (Goyergracht Zuid 13, Eemnes).

Landschap & Natuur

Eemnes-Binnen ligt in een uitgestrekt polderlandschap. Het beeld wordt bepaald door uitgestrekte graslanden op vlakke veengronden met veel slootjes tussen lange smalle kavels. Vanwege het overstromingsgevaar bezit Eemland bovendien nagenoeg geen bewoningsassen. Dit heeft geresulteerd in een extreem open polderlandschap, waarin opgaande begroeiing vrijwel ontbreekt. Niet voor niets werd Eemland in de 17e-eeuw de ‘Leege Landen’ genoemd. De polders van Eemnes-Binnen zijn onderdeel van Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland.