Nationaal Park De Hoge Veluwe – Landgoed met uitgestrekte woeste gronden

5 minuten leestijd

Nationaal Park De Hoge Veluwe is het op een na grootste landgoed van Nederland. Het is een van de grootste aaneengesloten natuurgebieden van Nederland en geeft een goed beeld hoe het Veluwse landschap er eeuwenlang heeft uitgezien: woeste gronden met zandverstuivingen, korstmossteppen, heidevelden, vennen en uitgestrekte bossen.

Landgoed De Hooge Veluwe is gesticht door Anton en Helene Kröller-Müller. Dit vermogende echtpaar kocht aan het begin van de twintigste eeuw diverse landerijen en schakelden deze aaneen tot een landgoed. Zij lieten er buitenplaats Jachthuis Sint Hubertus bouwen van waaruit Anton jachtpartijen organiseerde. Daartoe liet hij edelherten, reeën, wilde zwijnen en moeflons uitzetten op het omheinde landgoed. Centraal op het landgoed werd een museum gebouwd voor het tentoonstellen van Helene’s enorme kunstcollectie, waaronder een grote verzameling van Gogh’s.

De Hoge Veluwe – Historisch landschap

In de oertijd was de Veluwe een bebost gebied. Later kapten de boeren deze oerbossen en namen de grond in gebruik voor de landbouw. In de middeleeuwen werd het potstal-systeem geïntroduceerd: om de landbouwgronden vruchtbaar te houden werd heide geplagd en vermengd met schapenmest dat vervolgens over de akkers werd uitgespreid. Door het diepe plaggen en de overbeweiding door schapen ontstonden de woeste gronden: een landschap van heide, zandverstuivingen en korstmossteppen.

Op De Hoge Veluwe zijn onder andere bij Oud-Reemst en De Pampel nog restanten aanwezig van deze historische landbouwenclaves, zoals akkers, aardewallen en houtwallen. Met de komst van kunstmest zo rond 1880 werd de heide nauwelijks meer gebruikt voor beweiding en plaggen. Door de aanplant van bomen om zandverstuivingen tegen te gaan en door natuurlijke bosontwikkeling veranderde het gebied langzaamaan weer in een bos.

Rond 1900 werden er op het gebied van Nationaal Park De Hoge Veluwe een aantal landgoederen aangelegd, zoals Landgoed Hoog Baarlo en Landgoed De Kemperberg. De gebouwen die bij deze landgoederen hoorden zijn inmiddels grotendeels verdwenen maar er resteren nog wel allerlei voor landgoederen typische landschapselementen zoals lanen, voormalige boerenerven en productiebossen.

Hoge Veluwe Zandverstuiving

Landgoed De Hooge Veluwe – Uitgestrekt privéjachtterrein

Landgoed De Hoge Veluwe is in het begin van de twintigste eeuw gesticht door het echtpaar Kröller-Müller. Anton Kröller was directeur van het groothandelsbedrijf Wm H. Müller & Co, en getrouwd met Helene Müller, de dochter van de vermogende eigenaar. Aan het begin van de twintigste eeuw werden de Kröller-Müllers puissant rijk met de verkoop van ijzererts aan zowel de Duitsers als de Engelsen tijdens de wapenwedloop voorafgaande aan de eerste wereldoorlog.

Anton was een fanatiek jager en vanaf 1909 begon hij stapsgewijs stukken grond op de Veluwe aan te kopen om die vervolgens aaneen te schakelen. In 1917 bezat hij maar liefst 6.800 hectare waarmee de Kröller-Müllers na de koninklijke familie de belangrijkste grootgrondbezitter op de Veluwe waren. Aan het begin van de jaren ’20 werd het terrein omheind en liet Anton er met het oog op de jacht, edelherten, reeën en wilde zwijnen uitzetten. Ook liet hij moeflons en zelfs kangoeroes naar Nederland verschepen. Daarnaast werd de bosexploitatie op het landgoed voortgezet.

Jachthuis Sint Hubertus – Buitenplaats in vorm van gewei

In 1914 besloten de Kröller-Müllers op het landgoed een buitenplaats te laten bouwen. Hiertoe werd de vlaggendrager van de Nederlandse architectuur van die tijd, H.P. Berlage, ingehuurd. Berlage kreeg de vrije hand in zijn ontwerp. Geïnspireerd door het verhaal van de patroonheilige van de jacht, de heilige Hubertus, bouwde hij het jachthuis met twee vleugels in de vorm van een hertengewei die een binnenplaats omarmen. In het midden van het gebouw bevind zich een 31 meter hoge uitzichttoren. Op de toren bevind zich een kruis, geïnspireerd op de legende van Sint Hubertus, waar de wrede jager na het zien van een hert met een brandend kruis tussen het gewei werd bekeerd.

Berlage ontwierp niet alleen het gebouw zelf, maar ook het interieur, de meubels, de tuinen met de vijverpartij, dienstgebouwen en zelfs het servies en bestek! Het maakt dat het Jachthuis een zogenaamd Gesamtkunstwerk is, het enige van Berlages hand. Jachthuis Sint Hubertus is één van de mooiste historische buitenplaatsen van Nederland en staat in de top 100 van meest waardevolle Nederlandse rijksmonumenten.

Kröller-Müller Museum – Grootste privécollectie van Goghs

Waar Anton gek was van de jagen, was Helene gek van kunst. Haar passie begon toen zij in 1906 een cursus kunstbeschouwing volgde bij kunstkenner H.P. Bremmer. Met Bremmer als persoonlijk adviseur en met het kapitaal van Müller & Co begon Helene kunst te verzamelen. Helene was in het bijzonder gecharmeerd van de werken een toen nog tamelijk onbekende en pas overleden schilder Vincent van Gogh. Zij kocht uiteindelijk 91 schilderijen en 173 tekeningen van zijn hand.

Helene realiseerde zich dat ze de wereld iets blijvends wilde nalaten toen ze in 1911 ernstig ziek was. Daarom stichtte zij een museum voor haar kunstcollectie. In eerste instantie bevond deze zich op landgoed Ellenwoude in Wassenaar dat ook eigendom van de Kröller-Müllers was, maar later op landgoed de Hooge Veluwe.

In 1921 werd begonnen met de bouw van het ‘Groote Museum’, aan de voet van de Franse berg, een stuifzandwal op de Hoge Veluwe. Echter, door financiële problemen van Müller & Co, werd de bouw ervan in 1922 stop gezet. Om de collectie buiten het bereik van eventuele schuldeisers van Müller & Co te brengen, werd deze ondergebracht in de in 1928 opgerichte Kröller-Müller Stichting. Het Groote Museum is er nooit gekomen: er werd later een veel bescheidener museum gebouwd.

Hoge Veluwe Vliegdennenbos

Nationaal Park De Hoge Veluwe – Redding van het landgoed

In de jaren twintig ging het snel bergafwaarts met Müller & Co. Het bedrijf werd steeds afhankelijker van bankkredieten, die Anton wist te verkrijgen op basis van valse financiële cijfers. Dit ontaarde gaandeweg in een piramide spel totdat in 1931 de verliezen zo groot waren geworden dat de aandeelhouders Anton dwongen om af te treden als directeur.

In 1935 sloten de Kröller-Müllers een overeenkomst met de Nederlandse staat, waarbij:

  1. Landgoed de Hooge Veluwe werd verkocht aan de nieuw opgerichte Stichting ‘Het Nationale Park De Hoge Veluwe’. Deze stichting kreeg hiervoor van de Nederlandse Staat een lening van 810.000 gulden,
  2. De kunstcollectie van de Kröller-Müller Stichting werd geschonken aan de Nederlandse Staat op voorwaarde dat de Staat een museum op De Hoge Veluwe bouwde,
  3. Jachthuis Sint Hubertus werd geschonken aan de Nederlandse staat, met als voorwaarde dat dat Anton en Helene er tot hun dood mochten blijven wonen.

Tijdens de tweede wereldoorlog werden gebieden bij Harskamp en Deelen onder militair beheer gesteld waardoor het park werd verkleind tot de 5.400 hectare. Nationaal Park De Hoge Veluwe wordt nog altijd beheert door de zelfstandige Stichting welke als doelstelling heeft het duurzaam beheren en openstellen van het Park. Het opereert grotendeels zonder overheidssubsidies en is het is het enige nationale park in Nederland waar de verkoop van entreekaarten een belangrijke inkomstenbron vormt.

verrekijker

Bezienswaardigheden op De Hoge Veluwe

  • Buitenplaats Jachthuis Sint Hubertus (Apeldoornseweg 258, Otterlo) uit 1914 met
    • Hondenkennel. Kennel aan binnenplein tegenover Jachthuis Sint Hubertus
    • Theekoepel. Koepel aan vijver ten zuidoosten van Jachthuis Sint Hubertus.
    • Kinderkoepel. Koepel aan vijver ten noordwesten van Jachthuis Sint Hubertus
    • Tuinen. Geometrische zijtuinen & imposante vijverpartijen.
  • Dienstgebouw (Apeldoornseweg 256, Otterlo). Koepel aan vijver ten noordwesten van Jachthuis Sint Hubertus
  • Het Pomphuis (Kronkelweg). Gebouw voor waterpomp bij vijver Jachthuis Sint Hubertus bedoeld om het waterpeil van de vijver te reguleren.
  • Dienstwoningen (Otterloseweg 309, 310 en 314, Harskampweg 13 en 17, Delenseweg 6, Apeldoornseweg 228 en 230). Diverse dienstwoningen uit 1920-1921 met donkergele luiken verspreid liggend over het landgoed.
  • Groote Museum (Houtkampweg bij 13, Hoenderloo). Keermuren voor de terrassen van het nooit afgebouwde museum
  • Schuilkelder (bij Houtkampweg 6, in het bos tegenover het Kröller-Müller Museum) werd in 1939 gebouwd vanwege de toenemende oorlogsdreiging. Hier lag tijdens de tweede wereldoorlog de kunstcollectie opgeslagen.
  • Privé begraafplaats (In bos op Franse Berg). Met de graven van Anton en Helene Kröller-Müller en de hond Schufterl.
  • Oude Landbouwenclaves binnen de grenzen van het Nationale Park:
    • Oud-Reemst (kruising Oud-Reemsterlaan en Harderwijkerweg, Otterlo)
    • De Pampel (Houtkampweg 6, Otterlo).
    • Everwijnserf (Koningsweg 13A, Arnhem)
    • De Bunt (kruising Prins Hendriklaan en Houtkamperweg, Hoenderloo)
  • Voormalige landgoederen binnen de grenzen van het Nationale Park:
    • Landgoed Hoog-Baarlo (Delenseweg bij 33, Hoenderloo)
    • Landgoed Hoenderloo (Houtkampweg bij 13, Hoenderloo)
    • Landgoed De Pampel (Houtkampweg bij 6, Otterlo). Op deze locatie werd later het museum gebouwd.
    • Landgoed Kemperberg (Koningsweg 13A, Arnhem). Landgoed op de plek van landbouwenclave Everwijnserf.
  • Wildkijkscherm & Vogelkijkhutten
bike

Activiteiten op De Hoge Veluwe

  • Wandelroutes
    • Hoenderloo – Arnhem (Houtkampweg 13, Hoenderloo). Wandeling (12 km) door oostzijde van het Park.
    • Siberië, Koeverzand en Deelense Veld (Houtkampweg 13, Hoenderloo). Rondwandeling (15 km) over het Park.
    • Veluwe Zwerfpad. Etappes 13 (17 km), 14 (15 km), 15 (19 km) van dit langeafstandswandelpad lopen over het Park.
    • Trekvogelpad. Etappe 16 (18 km) van dit langeafstandswandelpad gaat van Otterlo naar Hoenderloo over Nationaal Park De Hoge Veluwe.
    • Nationaal park De Hoge Veluwe (Houtkampweg 13, Hoenderloo). Rondwandeling (19 km) over het noordelijke deel van het landgoed.
  • Fietsen. Op het Nationale park bevind zich 40 kilometer aan fietspaden die met de gratis beschikbare witte fietsen gebruikt kunnen worden om het Park te verkennen.
  • Overige Activiteiten
    • Museumbezoek
      • Het Kröller-Müller Museum (Houtkampweg 6, Otterlo). Museum voor moderne kunst, met de grootste privécollectie van Van Goghs ter wereld en een uitgestrekte beeldentuin.
      • Museonder (Houtkampweg 9c, Otterlo) is een ondergronds museum dat laat zien welke natuurlijke processen zich onder het aardoppervlak afspelen.
      • Museum Vliegbasis Deelen (Delenseweg 20, Deelen). Collectie historische vliegtuigen.
    • Zweefvliegen (Koningsweg 30F, Arnhem).
Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

  • Hotels
    • Buitenplaats Petersburg (Delenseweg 3, Arnhem).
    • De Boerenkinkel (Middenweg 7, Hoenderloo).
    • Buitenlust (Apeldoornseweg 30, Hoenderloo).
    • De Sterrenberg (Houtkampweg 1, Otterlo).
  • Vakantieparken
    • Europarcs De Hooge Veluwe (Koningsweg 14, Arnhem).
    • Europarcs De Zanding (Vijverlaan 1, Otterlo).
    • Europarcs De Wije Werelt (Arnhemseweg 100, Otterlo).
  • Vakantiewoningen
    • Deelerzicht (Delenseweg 55, Hoenderloo).
    • Veluwezicht (Delenseweg 4, Hoenderloo).
    • Diverse Vakantiewoningen in Hoenderloo en Otterlo
  • B&B
    • Adelaerthoeve (Koningsweg 24B, Arnhem).
    • Vakantiehuisje studio 7 (Paalbergweg 8, Hoenderloo).
    • De Paalberg (Paalbergweg 6, Hoenderloo).
    • Aandebosrand (Paalbergweg 22a).
    • Diverse B&B’s in Hoenderloo en Otterlo
  • Camping
    • Diverse Campings in Hoenderloo en Otterlo

Landschap & Natuur

De zandgronden van het licht glooiende terrein van Nationaal Park De Hoge Veluwe liggen op de westflank van de Veluwse Stuwwal. Binnen het omheinde landgoed komen verschillende landschappen voor. Rondom verschillende van de historische landbouwenclaves met typische landschapselementen als akkers, aardewallen en houtwallen, liggen nog diverse oude malebossen zoals Otterlose Bos, Franse Berg en Deelense Straal. Dit zijn grotendeels loofbossen.

Op de locatie van de voormalige landgoederen met haar lanen en voormalige boerenerven, bevinden zich nog restanten van de productiebossen. Het grootste deel van de bossen binnen het Park betreffen echter relatief jonge naaldbossen die zijn aangeplant ter bestrijding van het stuifzand of betreffen spontane vliegdenbossen, zoals de bossen De Plijmen en Siberië. Daarnaast ligt direct zuidelijk van het Otterlose bos het Jeneverbessenbos, een van de grootste jeneverbesstruwelen van Nederland.

Naast bos liggen er nog steeds grote heidevelden binnen het park die vroeger een cruciale rol speelden in het landbouwbedrijf. De mooiste voorbeelden van dit oude Veluwse landschap zijn het vochtige heidelandschap van het Deelenseveld aan de oostkant van het Park, en het droge heidelandschap van het Oud-Reemsterveld aan de westkant.

De overexploitatie van het heidelandschap leidde tot ernstige erosie waardoor de stuifzandgronden ontstonden. Deelgebied De Pollen is tegenwoordig de grootste open zandverstuiving van het Park. De meeste andere stuifzandgebieden in het Park zijn grotendeels veranderd in korstmossteppen, zoals het Oude-Reemster Zand, het Otterlose Zand en het Pampelse Zand.

De grote verscheidenheid aan vegetatie en landschappen in dit Nationaal Park zorgt ook voor een grote verscheidenheid aan planten en dieren. In het Park komen dan ook meer dan honderd Rode Lijst-soorten, zoals de tapuit, de draaihals, de heikikker en de ringslang. De Hoge Veluwe maakt grotendeels onderdeel uit van Natura 2000 gebied Veluwe.

meer info

Meer over dit onderwerp