Landgoed De Utrecht – Gesticht door verzekeringsmaatschappij

5 minuten leestijd

Landgoed De Utrecht is met bijna 2500 hectare een van de grootste landgoederen van Nederland. Het is in 1898 ontstaan toen Levensverzekering Maatschappij Utrecht als belegging woeste gronden aankocht om te ontginnen tot landbouwgrond en productiebos. De ontginning werd gecoördineerd vanuit de centraal gelegen houtvesterswoning met haar imposante met zink bedekte brandtoren. Daarnaast werden er ongeveer 40 dienstwoningen en pachtboerderijen verspreid over het landgoed gebouwd die een eenheid vormen door hun met rood-witte zandlopers geverfde luiken.

Ook recreatie was al vroeg een doelstelling van dit ontginingslandgoed. Daarom werd ongeveer een tiende van het landgoed nooit ontgonnen en werd er in 1922 het imposante landhuis Rustoord gebouwd voor de vakanties van de medewerkers van de verzekeringsmaatschappij. Ook tegenwoordig is Landgoed De Utrecht nog steeds eigendom van de opvolger van deze verzekeringsmaatschappij, het beursgenoteerde ASR, die nog steeds geld verdient met het landgoed door bosbouw en pachtinkomsten.

Woeste Gronden – Van mest leverancier tot productiebos

De arme zandgronden van de Kempen waren sinds de middeleeuwen door overbegrazing veranderd in woeste gronden met uitgestrekte heidevelden afgewisseld door zandverstuivingen en vennen. Deze onvruchtbare gronden waren het gemeenschappelijk eigendom van de dorpsinwoners, de gemeynt, het Brabantse equivalent van de marketgenootschappen. De inwoners lieten hun schapen er grazen en de dierlijke mest en heideplaggen werden gebruikt om de akkers te bemesten. Het dorpsbestuur reguleerde het gebruik van de gemeynt om verdere verschraling te voorkomen.

Dit veranderde aan het eind van de 19e eeuw. Door de uitvinding van kunstmest verloren schapen en heideplaggen hun rol in de bemesting van akkers. Tegelijkertijd was er een toenemende vraag naar stuthout voor de Zuid-Limburgse mijnen en werd als gevolg van de Markewet van 1886 het eigendom van de gemeynt verdeeld over de individuele dorpsinwoners. Hierdoor kwam de grootschalige aankoop van woeste gronden door investeerders in een stroomversnelling.

Landgoed De Utrecht Ven De Flaes Lage Mierde

Ontginningslandgoed als belegging

Vanaf 1875 was de welvaart in Nederland in rap tempo toegenomen. Hierdoor nam ook de vraag naar levensverzekeringen sterk toe en in 1883 werd de N.V. Levensverzekering Maatschappij Utrecht opgericht. In 1899 besloot dit familiebedrijf een deel van het geld van de verzekerden te beleggen in een heideontginningsproject. Er werd 700 hectare woeste grond tussen Esbeek en Lage Mierde aangekocht en de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij kreeg de opdracht om er productiebossen en landbouwgronden met pachtboerderijen aan te leggen. Door latere grondaankopen ontstond een landgoed van ongeveer 2500 hectare, en daarmee is Landgoed De Utrecht veruit het grootste landgoed van Noord-Brabant.

Omstreeks 1920 werd besloten om een tiende van dit landgoed niet in cultuur te brengen. De verzekeringsmaatschappij wilde ook het natuurlijke beeld van het oude Kempenlandschap bewaren en daarmee een fraai recreatiegebied creëren. Zo bleef onder meer het vochtige heidegebied rondom de vennen Het Goor en De Flaes behouden.

Houtvesterswoning met wonderschone brandtoren

De dagelijkse leiding over de ontginningen, en later de exploitatie, van het landgoed was in handen van de houtvester. Hij woonde centraal op het landgoed in de houtvesterwoning. Dit gebouw, met centraal een 32 meter hoge brandtoren, is het meest opvallende gebouw van het landgoed. De onderste helft van de brandtoren is uitgevoerd in baksteen met daarop een houten toren bekleed met zink. Ook tegenwoordig houdt de rentmeester van het landgoed nog steeds kantoor in de houtvesterswoning.

De brandtoren diende als uitkijkpost om heidebranden vroegtijdig te signaleren. Arbeiders stonden in risicovolle perioden de hele dag op wacht om de hei in de gaten te houden. Met de introductie van moderne branddetectie methoden met behulp van vliegtuigen en satellieten werden de meeste brandtorens in Nederland gesloopt. De brandtoren op Landgoed De Utrecht is een van de weinige nog resterende brandtorens van Nederland.

Rondom de houtvesterswoning ligt een landschappelijk park in landschapsstijl met een grasplantsoen en een kleine vijver. Vanuit de houtvesterwoning lopen een drietal zichtassen. Achter de houtvesterswoning werd rondom een plein de eerste boerderij van het landgoed gebouwd en 200 meter noordelijk ervan ligt een blok met bosarbeiderswoningen. Het houtwerk van deze en ongeveer veertig andere woningen en boerderijen op het landgoed, zijn in de voor Landgoed De Utrecht kenmerkende kleuren geschilderd: rood-wit gestreepte deuren, roomwitte en okerkleurige kozijnen en luiken met een rood-witte zandloper in een groen frame.

Bosarbeiderswoningen.De Utrecht

Recreatielandgoed – Vakantieoord Rustoord

Direct bij de oprichting had Landgoed De Utrecht ook al een recreatieve functie. Al tijdens de ontgining van de woeste gronden werden er fietspaden aangelegd en gaf de beheerder kampeervergunningen af. In 1922 werd vakantiehuis Rustoord gebouwd voor de medewerkers van Levensverzekering Maatschappij Utrecht. In een tijd dat op vakantie gaan nog helemaal niet gebruikelijk was bood het bedrijf haar medewerkers de mogelijkheid om in een bosrijke omgeving tot rust te komen. Rondom Rustoord werd een park in landschapsstijl aangelegd met een vijver, ijskelder, diverse bomengroepen en een aantal zichtlijnen. Ook werden er diverse bijgebouwen rondom Rustoord gebouwd, waaronder een machinegebouw (nu woning) en koetshuis. Tegenwoordig is er een hotel in Rustoord gevestigd.

Arboretum Arnoldspark

Ten westen van Rustoord is in 1941 Arboretum Arnoldspark aangelegd op de plaats van een voormalige boomkwekerij voor de bomen van de productiebossen van het landgoed. Het arboretum ligt rondom een ovaalvormige vijver en omvat een verzameling winterharde houtige gewassen, in het bijzonder vele soorten coniferen. Bijzonder is de laan van sequoia’s of mammoetbomen.

verrekijker

Bezienswaardigheden op Landgoed De Utrecht

  • Historische gebouwen op Landgoed De Utrecht
    • Houtvesterswoning met brandtoren (Torenlaan 1, Esbeek). Gebouw uit 1905 met brandtoren van zeven verdiepingen hoog. De onderste helft van de brandtoren is uitgevoerd in baksteen en de bovenste helft is in hout uitgevoerd en bekleed met zink.
    • Boerderijcomplex ‘De Groote Boerderij’ (Torenlaan 3-4c, Esbeek) rondom een plein bij de houtvesterswoning. Langevelboerderij met pot- en varkensstal uit 1908 en een paardenstal met woning uit 1917. Deze gebouwen zijn nu in gebruik als woningen.
    • Bosarbeiderswoningen (Lage Mierdseweg 5-15). Blokje van zes dienstwoningen uit 1909 met op de topgevel het opschrift ‘Utrecht’.
    • Voorwerkerswoning (Lage Mierdseweg 16, Esbeek). Woning van de voorman uit 1900, met op de gevel een bijzonder Art Nouveau tegeltableau met daarop de tekst: ‘De ontginning van het Landgoed de Utrecht is aangevangen 25 mei 1899′.
    • Vakantiehuis Rustoord (Lage Mierdseweg 17, Esbeek). Landhuis uit 1920 gelegen in een landschapspark. In het park liggen een vijver, een fontein ijskelder en enkele bijgebouwen. Tegenwoordig er een hotel in Rustoord gevestigd.
  • Arboretum Arnoldspark (Prins Hendriklaan bij 16, Esbeek).
  • Middeleeuwse landbouwenclaves met bolle esdekken op Landgoed De Utrecht
    • Dun (Dunsedijk bij 3, Esbeek). Buurtschap aan de beek de Reusel die volledig omgeven is door bos. De naam Dun wordt al in 1223 genoemd. Tegenwoordig bestaat deze buurtschap nog uit slechts twee huizen, een boswachterswoning en Herberg ‘In den Bockenreyder’. Dit zijn ook de enige huizen op het landgoed van voor de ontginning door de Heidemaatschappij.
    • Tulder  (Roovertsebaan bij 1, Esbeek). Buurtschap vernoemt naar de Tuldense hoeve die volledig omgeven is door bos. Deze hoeve werd in 1146 voor het eerst genoemd. Tegenwoordig is oorspronkelijke es bij dit gehucht volledig bebost, en zijn er aan de rand van de es aan het begin van de twintigste eeuw een aantal nieuwe pachtboerderijen en een jachthuisje gebouwd.
  • Uitzichtpunten
    • Uitzichttoren D’n Flaestoren (Neterselsedijk, Esbeek). Kijkt uit over het natuurgebied in het oosten van Landgoed De Utrecht, met de grote venen De Flaes en Het Goor.
    • Vogelkijkpunt Het Goor (Goorweg bij 20, Diessen). Kijkt uit over het Goorven.
  • Lange Gracht (Kinderlaan bij 2, Esbeek). Middeleeuwse grenswal. Deze ongeveer 2 kilometer lange zandwal werd opgeworpen om het stuivende zand tegen te gaan en vormde tevens de oude grens tussen de gemeynten van Esbeek en Diessen. Naast de wal ligt een zeer oude zandweg die liep van Esbeek en Baarschot via Dun naar Lage en Hooge Mierde. ‘Gracht’ is een oude naam voor opgeworpen wal.
  • Grenspalen met België. Landgoed De Utrecht grenst over een lengte van 8 kilometer aan de Belgische grens. Hier staan een viertal gietijzeren grenspalen voorzien van zwart geschilderde wapenschilden van België en Nederland in reliëf. Nadat België zich in 1830 onafhankelijk had verklaard, is in 1843 in het verdrag van Maastricht de grens tussen België en Nederland vastgesteld. Op deze vastgestelde grens zijn in totaal 401 genummerde gietijzeren grenspalen geplaatst op een hoek of een gemeentegrens. Tussen de gietijzeren grenspalen staat (of stond) om de 500 meter een tussenpaal van blauw hardsteen (arduin). Langs Landgoed ‘De Utrecht’ staan devolgende grenspalen:
    • 205 (meest westelijke punt van Hooge Mierde, Hofstraat, Arendonk (B)). Op hoek in grens tussen België en Nederland.
    • 206 (Prins Hendriklaan bij 2, Hooge Mierde). Op (voormalige) gemeentegrens tussen Poppel (B) en Weelde (B).  
    • 207 (Hoek Tuldensedijk, Grensweg). Op (voormalige) gemeentegrens tussen Esbeek en Hooge Mierde.
    • 208 (meest oostelijk punt van Poppel (B), Grensweg, Esbeek). Op hoek in grens tussen België en Nederland.
bike

Activiteiten op Landgoed De Utrecht

Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

  • Hotel
    • Huize Rustoord (Lage Mierdseweg 17).
  • B&B
    • Tussen Beuk en Beek (Tuldensedijk 11, Esbeek).
  • Bungalowparken direct naast landgoed De Utrecht
    • Landal Duc brabant (Westelbeersedijk 6, Diessen).
    • Chaletpark Kempenbos (Krampvenseweg 4, Diessen).
  • Vakantiehuisjes
    • Grotenhoutscestlavie (Goorweg 20, Diessen).
  • Camping direct naast Landgoed De Utrecht
  • Groepsaccomodatie
    • De Kievit (Prins Hendriklaan 4, Esbeek).

Natuur & Landschap

Landgoed De Utrecht heeft een oppervlakte van 2485 hectare, waarvan 1600 hectare productiebos, 600 hectare landbouwgrond en 200 hectare natuurterrein. Het productiebos bestaat voornamelijk uit naaldbomen. Landgoed De Utrecht ligt deels in Natura 2000 gebied Kempenland-West.

De natuurgebieden op het landgoed bestaat uit drie onderdelen die alle drie zijn aangewezen als Noord-Brabantse Natte Natuurparel, gebieden met bijzonder natuur die afhankelijk zijn van voldoende grondwater:

  • De Mispeleindse- en Neterselse Heide (Goorweg bij 20, Diessen) liggen in het oosten van landgoed ‘De Utrecht’. Dit zijn onontgonnen droge en vochtige heiderestanten van de eens zo uitgestrekte heidegebieden in de Kempen. Ook liggen hier een tiental vennen, waaronder de grote vennen De Flaes en Het Goor.
  • De Reusel (Dunsedijk bij 3, Esbeek) is een meanderende laaglandbeek die dwars door het landgoed stroomt en her en der begeleid wordt door broekbossen. In deze beek groeien bijzondere waterplanten zoals de drijvende waterweegbree en waterranonkels. Ook komt hier de vissoort de kleine modderkruiper voor.
  • De Hoogeindsche Beek (Tuldensedijk bij 14, Esbeek) stroomt door het noordwesten van het landgoed. Deze laaglandbeek ontspringt in België. Een kilometer vanaf de grens stroomt deze beek door een doorstroommoeras, ook wel gagelmoeras genoemd naar de wilde gagel een stuik die van oppervlakkig toestromend grondwater houd. 750 meter verder naar het oosten stroomt de beek door het ven Broekeling. Hier bevind zich een kunstwerk met drie badende dames en een ouderwetste bijenschans. In het dal van deze beek liggen diverse natte schraallanden en bloemenrijke graslanden.