Landgoed Den Treek-Henschoten – Grootste particuliere landgoed van Nederland

5 minuten leestijd

Landgoed Den Treek-Henschoten is met zijn 2200 hectare een van de grootste landgoederen van Nederland. Het is ontstaan door de samenvoeging van een viertal naastliggende buitenplaatsen die allen een link hebben met Willem Hendrik de Beaufort, die buitenplaats Den Treek liet bouwen. Den Treek is nog steeds het middelpuntpunt van het landgoed, met naast het landhuis diverse karakteristieke bijgebouwen, zoals de koetshuis annex poortgebouw en de tuinmanswoning. Het landgoed is tegenwoordig in het bezit van meer dan 600 nakomelingen van Willem Hendrik.

Den Treek-Henschoten ligt op de grens van stuwwal de Utrechtse Heuvelrug, met haar meer droge natuur, en de nattere gronden van de Gelderse Vallei. Het grootste gedeelte van het landgoed bestaat uit productiebos, dat is aangelegd op de woeste gronden die de basis vormden voor de vier originele ontginningslandgoederen. Op het Den Treek deel van het landgoed liggen nog diverse restanten van deze woeste gronden in de vorm van heidevelden, zandverstuivingen en vennen. In het oosten van het landgoed bevinden zich de weilanden en akkers in het nattere Gelderse Vallei gedeelte van het landgoed. Ook liggen er diverse recreatiegebieden op het landgoed.

Den Treek – Van hoeve tot Buitenplaats

In 1334 wordt er al melding gemaakt van hoeve Den Treek (‘de Treke aan de Beke’) in een archiefstuk van de bisschop van Utrecht. In de eeuwen erna bleef deze boerderij eigendom van kerkelijke instellingen en rijke families, die hem verpachten.

Ergens tussen 1712 en 1734 is er een zogenaamde ‘Herenkamer’ aan de boerenhofstede gebouwd. Daar logeerde de eigenaar als hij op zijn landgoed verbleef. In die jaren werden er ook een tuin met grote vijver en watervallen aangelegd, en zo rond 1750 was er een landgoed ontstaan. Het landgoed veranderde daarna diverse malen van eigenaar, totdat Den Treek in 1807 werd gekocht door Willem Hendrik de Beaufort, een nazaat van een vermogende koopmansfamilie uit Frankrijk. De Beaufort begon direct met de verbouwing van de herenboerderij tot buitenplaats, door er twee nieuwe vleugels aan te bouwen.

Landgoed Den Treek Henschoten Heide en woeste gronden

Van Woeste gronden naar Productiebos

Boerderij Den Treek vormde samen met 25 andere boerderijen de marke van De Leusderberg, die gezamenlijk eeuwenlang de gebruiksrechten hadden op dit heidegebied. Willem Hendrik kocht in de daaropvolgende 20 jaar ook alle naburige boerderijen op. In die tijd bestond het landgoed door eeuwenlange overbegrazing uit een woeste, meest open, heide- en stuifzandvlakte. Vanwege de toenemende behoefte aan hout als brandhout en voor de mijnbouw, ging De Beaufort over tot de grootschalige aanplant van naaldbossen op deze gronden.

Ook volgende generaties De Beaufort breidden het landgoed en productiebos verder uit. Toen in 1889 de marke van De Leusderberg werd verdeeld, werd het grondgebied van Den Treek verdubbeld. Tegenwoordig bestaat het landgoed voor meer dan de helft uit bos.

Landgoed Henschoten – Verbonden via huwelijk

De naam Henschoten is nog veel ouder dan Den Treek. Deze naam wordt voor het eerst genoemd in het jaar 777 toen de Foreest (i.e. een woud waarin de jacht alleen aan de landsheer toekomt) Hengestcoten in de buurt van Leusden door Karel de Grote aan de bisschop van Utrecht werd geschonken. In 1131 werd het gebied Hengiscoto aan de monniken van de St. Laurensabdij te Oostbroek geschonken. De abdij stichtte direct ten noordoosten van de kruising van de N224 met de N227 een curtis (omwalde boerderij). Delen van de omwalling van deze hofstede zijn nog altijd zichtbaar in het landschap.

In de Franse Tijd waren er op de heide rondom Zeist Franse soldaten gelegerd om ons land te beschermen tegen Engeland. De Franse generaal de Marmont kocht in 1804 de boerderij Henschoten met het omringend boerenland. Om zijn 18.000 soldaten in conditie en bezig te houden liet hij hen, ter ere van Napoleon, op zijn nieuwe landerijen de Pyramide van Austerlitz van aarde bouwen. Een jaar later vertrok de Marmont al weer uit Nederland om elders in het Franse Rijk oorlogen te voeren.

In 1816 kocht de burgemeester van Utrecht, Hubert van Asch van Wijk deze gronden om ze samen te voegen met zijn naastliggende gronden bij De Meent in Woudenberg, waardoor het Landgoed Henschoten werd gevormd. Op het landgoed liet hij buitenplaats De Viersprong bouwen. Een achterkleindochter van Hubert trouwde in 1870 met een de Beaufort.

Landgoed Den Treek Henschoten Koepel van Stoop

Nog twee naastliggende buitenplaatsen met een De Beaufort link

In 1826 koopt de bankier Jan Bernhard Stoop de heidegronden die direct zuidelijk van het tegenwoordige landgoed Henschoten liggen. Ook hij liet deze woeste gronden bebossen. Bovendien wilde hij er een buitenplaats (‘Het Berghuisje’) bouwen maar kwam, vanwege het gebrek aan water in dit gebied, niet verder dan een theekoepel en een jachthuis. In plaats daarvan liet hij een buitenplaats in Zeist bouwen: de nog bestaande buitenplaats Molenbosch. Zijn dochter trouwde in 1841 met een de Beaufort.

In 1908 stichtte Joachim Ferdinand de Beaufort, kleinzoon van Hubert van Asch van Wijk, een nieuw landgoed dat grensde aan het landgoed Henschoten. Op een 25 meter hoge stuwwal op dit landgoed liet hij buitenplaats ‘De Hoogt’ bouwen en liet er een landschappelijke tuin omheen aanleggen.

Den Treek Henschoten bloemenrijk grasland

Familielandgoed Den Treek – Henschoten

Om versnippering tegen te gaan, werden in 1919 de landgoederen die in bezit waren van verschillende takken van de De Beaufort familie, samengevoegd onder één beheer: Landgoed Den Treek-Henschoten. De landhuizen Den Treek, De Viersprong en De Hoogt werden verkocht maar de grond werd in erfpacht uitgegeven.

Het landgoed is tegenwoordig een B.V., in gezamenlijk bezit van ruim 600 nazaten van Willem Hendrik de Beaufort. Deze BV heeft als doel landgoed Den Treek-Henschoten in stand te houden, inclusief openstelling voor het publiek. De BV geeft circa veertig percelen in erfpacht; deels aan familie, deels aan buitenstaanders, onder wie vijf boeren. De laatste uitbreiding van het landgoed vond plaats in 2012 toen het 193 hectare grote landgoed ’t Heihuis in Driebergen werd gekocht.

verrekijker

Bezienswaardigheden Landgoed Den Treek-Henschoten

  • Buitenplaatsen op Landgoed Den Treek-Henschoten
    • Den Treek (Treekerweg 23, Leusden-Zuid). Landhuis uit 1808 met diverse bijgebouwen:
      • Duiventoren (Treekerweg bij 23, Leusden-Zuid) uit 1880.
      • Koetshuis met poortgebouw (Treekerweg 46, Leusden-Zuid) in eclectische stijl uit 1890 met dienstwoning en ommuurde binnenplaats.
      • Tuinmanswoning (Treekerweg 44, Leusden-Zuid) uit 1887 met overstekend dak rustend op houten zuilen.
      • Ossenstal (Treekerweg 11, Leusden-Zuid).
      • Jachtopzienerswoning (Treekerweg 15, Leusden-Zuid) uit omstreeks 1825.
      • Jachthuis (Treekerweg 17, Leusden-Zuid) uit omstreeks 1850.
      • Sterrenbos ‘De Zevensprong’ (ongeveer 1,3 kilometer westelijk van de landhuis Den Treek).
    • De Viersprong (Zeisterweg 82, Woudenberg). Deze buitenplaats in eclectische stijl met een markante watertoren werd gebouwd in 1889. Bij deze buitenplaats horen diverse bijgebouwen in dezelfde stijl als het hoofdhuis:
      • Koetshuis (Zeisterweg 84, Woudenberg) uit 1889.
      • Chalet (Zwitsers huisje) (Zeisterweg bij 82), uit 1870.
      • Opslagschuur (Zeisterweg bij 84), tegenwoordig aangeduid als boswachtershuis.
    • Het Berghuisje (De Laagt 8, Maarn). Buitenplaats gelegen in landschapspark bestaande uit diverse bijgebouwen:
      • Jachthuis (De Laagt 8, Maarn) uit 1837.
      • Koepel van Stoop (Zeisterweg 99, Woudenberg). Theekoepel uit 1840 in neoclassicistische stijl.
      • Boerderij De Laagt (De Laagt 2, Maarn). Schuur uit ongeveer 1890 met schuur.
      • Garage (De Laagt 8, Maarn). Garage uit 1924 in de vorm van een schaapskooi.
    • De Hoogt (De Hoogt 6b, Maarn). Landhuis uit 1908 met bijgebouwen:
      • Garage en dienstwoningen (De Hoogt 2-4, Maarn).
      • Tuinmanswoning (De Hoogt 6b, Maarn).
      • Boerderij met schuur (De Hoogt 6c, Maarn).
  • Pyramide van Austerlitz (Zeisterweg 96, Woudenberg).
  • Pachtboerderijen
    • De Ooievaartshorst (Ooievaarshorsterweg 7, Leusden-Zuid) uit 1771.
    • Wellom (Heetvelderweg 1, Leusen-Zuid) uit rond 1880.
  • Oud-Leusden (Vlooswijkseweg 2, Leusden). Dit buurtschap met de voormalige eng van Leusden ligt bijna helemaal op het noordelijke deel van het landgoed. Het ligt ingeklemd tussen de A28, de N227 en de N221.
    • Toren (Vlooswijkseweg 2, Leusden). Kerktoren uit de 13e-eeuw van in 1828 gesloopte kerk.
bike

Activiteiten op Landgoed Den Treek-Henschoten

Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

Natuur & Landschap

Landgoed Den Treek-Henschoten bestaat grotendeels uit bos, maar ook zijn er op diverse plaatsen, in het bijzonder in het Den Treek deel van het landgoed, nog steeds woeste gronden aanwezig. Er bevinden zich heidevelden (Treekerpunt) en zandverstuivingen (Hazencasino, Kelderbosch, De Ringheuvels) maar ook laagveen en hoogveen (Langeveen) en voedselarme vennen (Treekermeer, Hazenwater, Langeveen, Veenplas).

Aan de oostkant van het landgoed liggen de meeste landbouwgronden, grenzend aan de Woudenbergse Grift, een kanaal dat was gegraven voor het transport van turf gewonnen in de toenmalige veengebieden ten noorden van Rhenen naar Amersfoort. Daarnaast liggen verspreid in het bos ook een aantal akkers (’t Waswater, Droogmakerij). Ook bevinden zich er door de mens gemaakte houtwallen, gegraven slootjes, poelen en oude schaapsdriften, die de biodiversiteit nog verder bevorderen.

De laatste 30 jaar hebben de productiebossen langzaam maar zeker plaatsgemaakt voor een natuurlijker bos met meer diversiteit. Het bos is tegenwoordig een natuurlijke combinatie van loof- en naaldbos. Het landgoed wordt doorkruist door statige lanen. Door de vele landschapstypen bezit het landgoed een rijke flora en fauna. Op de natte heidevelden komen soorten als dopheide, klokjesgentiaan en zonnedauw voor. Door de natuurontwikkelingsprojecten die zijn uitgevoerd, zijn orchideeën en zeldzame moerasplanten teruggekeerd op het landgoed. Ook allerlei soorten vlinders, amfibieën, bijzondere vogelsoorten en reeën vertoeven graag op het landgoed. Landgoed Den Treek-Henschoten is onderdeel van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.

meer info

Meer over dit onderwerp