Landgoed Twickel – Adellijk kasteel omringd door historisch cultuurlandschap

9 minuten leestijd

Landgoed Twickel is een van de grootste landgoederen van Nederland. Kasteel Twickel vormt de kern van dit 4.400 hectare grote adellijke landgoed, dat in een straal van ongeveer zeven kilometer om het kasteel heen ligt. De 150 pachtboerderijen op het landgoed, herkenbaar aan de zwart-witte luiken, liggen in diverse buurschappen in een kleinschalig coulisselandschap. Bijzonder is de binnen landgoed Twickel gelegen Deldeneresch, het meest onaangetaste middeleeuwse essen- en kampen cultuurlandschap van Nederland. Op het landgoed wisselen kleinschalige bossen met eeuwenoude eiken, heidevelden, vennen, akkers en weilanden omzoomd door houtwallen elkaar af. Ook liggen er op het landgoed twee watermolens en een watertoren.

Kasteel Twickel vererfde meer dan zes eeuwen binnen de familie, die vroeger belangrijke bestuursfuncties in Twente vervulde. Het kasteel en de apart gelegen voorburcht met bouwhuizen is omringd door een gracht en behoort tot de honderd mooiste rijksmonumenten van Nederland. Direct naast het kasteel bevindt zich een formele tuin met oranjerie en een ommuurde moestuin. Daaromheen ligt een weidse landschappelijke tuin, die op zo’n manier is aangelegd dat aan de voorzijde van het kasteel de tuinen geleidelijk overlopen in natuur.

Landgoed Twickel – Zes eeuwen binnen de familie

In 1347 kocht de van oorsprong Westfaalse edelman Herman van Twickelo de erve Eysinck aan de rand van de Deldeneresch. Naast deze boerderij liet hij een omgrachte hofstede bouwen. Het bevond zich net achter het huidige kasteel en werd in 1394 voor het eerst vermeld.

Pachtboerderij.Landgoed Twickel

Sinds 1347 is landgoed Twickel nooit meer verkocht. Het ging wel over naar andere families, maar alleen door vererving in de vrouwelijke lijn. Tot 1580 bleef het in handen van het geslacht van Twickel en ging toen over naar de familie von Raesfeld. In 1714 kwam het in handen van de familie van Wassenaer Obdam, één van de meest prestigieuze en vermogende adellijke geslachten van Holland. Door de op het Westen georiënteerde van Wassenaers werd het kasteel als buitenplaats gebruikt, en niet langer als hoofdzetel.

In 1847 kwam Twickel in de familie Van Heeckeren, die zich later Van Heeckeren van Wassenaer gingen noemen. In 1975 overleed de kinderloze douairière Van Heeckeren van Wassenaaer. Deze had landgoed Twickel in 1953 ondergebracht in de Stichting Twickel, met als doel het in stand te houden als natuurreservaat en cultuurmonument voor wandelaars en natuur- en kunstminnenden.

Stichting Twickel – Beheer van de historische familiebezittingen

De rentmeesterij van de Stichting Twickel is ondergebracht in de voormalige kasteelboerderij naast kasteel Twickel. Van hieruit worden naast landgoed Twickel (4.400 hectare) ook diverse andere voormalige familiebezittingen beheerd: Landgoed Huis te Brecklenkamp (Overijssel, 240 hectare), Landgoed Lage (Duitsland, 255 hectare), Landgoed Hof te Dieren (Gelderland, 1.000 hectare), Landgoed Nettelhorst (Gelderland, 114 hectare), Landgoed Gelderse Waard (Gelderland, 300 hectare), drie terreinen in Wassenaar: twee historische buitenplaatsen, het Baljuwhuis (1,5 hectare) en buitenplaats Zuidwijk (200 hectare) en de kasteelplaats Santhorst, en de voormalige kasteelplaats van Hof te Borculo (Gelderland). Daarmee beheert de Stichting Twickel 6.700 hectare grond en is het de grootste particuliere landgoedeigenaar van Nederland.

Kasteel Twickel – Historisch machtscentrum in Twente

In 1392 werd Herman II van Twickelo Drost van Twente. De drost was de hoogste ambtenaar in het kwartier Twente die als plaatsvervanger van de landsheer onder andere belast was met de handhaving van de openbare orde en veiligheid, rechtspraak en de militaire verdediging van het grondgebied. Daarnaast was hij hoofd van het kwartierridderschap Twente en had hij de leiding bij de verkiezing van het bestuur van de kleine steden in het kwartier: Oldenzaal, Rijssen, Goor, Ootmarsum, Enschede, Delden, Almelo en Diepenheim.

Kasteel Twickel.2

Deze taken en bevoegdheden leverden veel invloed, macht en aanzien op. Bovendien was het drostambt zeer lucratief vanwege het aandeel in de boetes die de drost kreeg. Het ambt was onder de adel dan ook zeer gewild, mede vanwege de nauwe contacten tussen de drost en de landsheer en later ook vanwege het vicevoorzitterschap van de Staten van Overijssel dat eraan verbonden was.

De Drost voerde zijn taken hoofzakelijk uit vanuit zijn havezate. Acht keer was een heer van Twickel de Drost van Twente, en in de veertiende-eeuw waren vier heren van Twickel zelfs 86 jaar onafgebroken Drost van Twente.

Erkende Havezate – Voorwaarde tot lidmaatschap van het ridderschap

Alle heren van Twickel waren lid van het kwartierridderschap van Twente, onderdeel van het nog steeds bestaande ridderschap van Overijssel. Een ridderschap was een college van edelen die gezamenlijk een regio bestuurden. Aanvankelijk waren de eisen waaraan men moest voldoen om tot het ridderschap toe te treden op gewoonte en gebruik gebaseerd. Mede omdat leden van het ridderschap vrijgesteld waren van het betalen van belasting over hun riddermatige goederen leidde dit tot een steeds verder uitdijend ledenaantal.

Vanaf 1530 werden dan ook, steeds striktere, eisen gesteld aan het lidmaatschap van de ridderschap om deze ongebreidelde ledenaanwas te stoppen. De voornaamste vereisten waren dat men telg moest zijn uit een oude riddermatige Overijsselse familie, dat men belijdend lid was van de Nederlands Hervormde kerk, dat men voldoende gegoed was en dat men in het bezit was van een erkende havezate.

Voor de status van erkende havezate diende het een stenen landhuis met een adellijk voorkomen te zijn die op het platteland stond en verdedigbaar was, wat in de praktijk betekende dat de havezate omringd was door een gracht. Erkende havezaten werden vastgesteld door de Staten van Overijssel en opgenomen in een register. Ook waren er privileges aan een erkende havezate verbonden, zoals het jacht- en visrecht.

Kasteel Twickel werd direct erkend als havezate. Omdat per erkende havezate slechts een vader en één zoon lid van het ridderschap konden worden, kochten de bezitters van Twickel in de achtiende-eeuw een aantal nabij gelegen havezaten, zoals Hagmeule in het buurschap Bentelo en Dubbelink in het buurschap Azelo. De gronden waarop deze havezaten stonden behoren nog steeds tot landgoed Twickel, maar de beide landhuizen zijn al eeuwen geleden gesloopt.

Kasteel Twickel – Van boerenhof naar buitenplaats

Kasteel Twickel is in de loop der eeuwen vele malen verbouwd en in 1551 zelfs geheel opnieuw gebouwd. Dit nieuwe kasteel in vroeg renaissancestijl vormt basis van het huidige kasteel. In 1642 werd tegen de hoektoren de zuidvleugel gebouwd. Echter, de paleisachtige uitstraling van de huidige buitenplaats werd pas gerealiseerd toen het kasteel in 1682, via vererving in de vrouwelijke lijn, in het zeer vermogende geslacht van Wassenaer Obdam terechtkwam. De halve eeuw erna werd het kasteel intensief verbouwd en uitgebreid en ontstond één van de mooiste buitenplaatsen van Nederland.

Noordmolen.LandgoedTwickel

Tegenwoordig is kasteel Twickel een omgracht waterkasteel dat met een stenen brug verbonden is met een eveneens omgracht voorplein waarop zich twee bouwhuizen bevinden. Het hoofdgebouw heeft op de linkerhoek een toren met daartegenaan een langere zuidelijke vleugel. Aan de noordzijde van het hoofgebouw bevind zich ook nog een korte vleugel met kleine toren. Kasteel Twickel is een rijks beschermde historische buitenplaats dat bestaat uit 79 onderdelen en behoort tot de Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.

Tuinen – Formeel, nuttig en landschappelijk

Kasteel Twickel is omringd door een park en verschillende tuinen. Ten noorden van het kasteel ligt de formele tuin in de Franse neo-barokstijl met oranjerie. Deze tuin bestaat uit diverse parterres met gesnoeide taxusfiguren en beelden in Jugendstil. ’s Zomers staan op het grindpad in de formele tuin rond de 80 citrusbomen. Deze bomen, waarvan sommige exemplaren meer dan 300 jaar oud zijn, staan in tobben en worden s’ winters in de oranjerie geplaatst. De citrusbomen verzameling van Twickel, en die van Paleis Het Loo, zijn ondergebracht in de Nationale Plantencollectie en genieten een beschermde status.

De formele tuin wordt omringd door een uitgestrekt park in Engelse Landschapsstijl. Achter het kasteel liggen grote spiegelvijvers, eeuwenoude eiken en beuken, vele rododendrons en een wildbaan (een omheind jachtgebied) met een roedel damherten. Voor het kasteel zijn boomgroepen aangeplant met doorzichten die als coulissen werken. Hierdoor ontstaat een visuele verbinding met de omringende weilanden.

Ongeveer 500 meter noordelijk van het kasteel ligt een traditioneel ommuurde moestuin met diverse monumentale kassen, inclusief de grote pronkkas (‘Iron House’), en leifruit langs de moestuinmuren.

Uitbreiding van het grondgebied door de eeuwen heen

Door strategische huwelijken, met vrouwen die grondbezit en boerderijen dicht bij kasteel Twickel inbrachten als bruidsschat, en door aankopen hebben de heren van Twickel generatie op generatie het grondbezit van landgoed gestaag weten uit te breiden.

Woeste Gronden Landgoed Twickel

Echter, de grootste uitbreiding van het landgoed vond rond 1850 plaats. Om de invoering van moderne landbouwtechnieken te bevorderen, en daarmee de landbouwopbrengst te verhogen zodat de toenemende Nederlandse bevolking gevoed kon worden, had de Nederlandse regering de Markewetten ingevoerd. De marken waren de onverdeelde woeste gronden (voornamelijk heidegronden maar ook slechtere graslanden, bossen en veengebieden) die gezamenlijk eigendom waren van de eigenaren van de boerenerven in een buurschap. Als gevolg van de Markewetten werden tussen 1842 en 1854 de marken in Ambt Delden, de plattelandsgemeente waar de buurschappen rondom Delden toe behoorden, opgeheven.

De pachtboerderijen die bij landgoed Twickel hoorden waren aandeelhouder in zeven marken in het Ambt Delden. Bij de verdeling van deze marken kregen de eigenaren van Twickel dan ook circa 1.900 hectare grond toebedeeld. Daarnaast kocht Twickel nog rond de 1.000 hectare voormalige markegrond van eigenaren die onvoldoende geld hadden om de grond zelf te ontginnen. Hierna was Twickel 4.300 hectare groot.

Houtindustrie op Twickel – Bosbouw, Houtzaagmolen, Twickeler vaart en Watertoren

Twickel kent een lange bosbouwtraditie. Rond 1650 werden de eerste bossen aangelegd, in eerste instantie om aan de eigen houtbehoefte te voorzien. Dit waren in de eerste eeuwen grotendeels eikenhakhoutpercelen, zowel houtwallen als kleinere bosjes verspreid over het landgoed, die om de tien jaar geoogst werden.

De vraag naar hout werd in de eeuwen erna echter zo groot dat op Twickel geteeld en gezaagd hout ook op de Nederlandse markt werd gebracht. Hiertoe liet Carel George van Wassener Obdam in 1770 op de kruising van de Oelerbeek en de weg naar Hengelo een houtzaagmolen bouwen. In tegenstelling tot de watermolens op het landgoed, werd deze molen niet verpacht maar werd hij vanwege het grote belang door Twickel zelf geëxploiteerd. De houtzagerij bestaat nog steeds en produceert nog steeds hout, maar schakelde in 1883 over van wind op stoom en in 1992 op elektrische aandrijving.

Het hout van Twickel werd voornamelijk verkocht aan scheepswerven in Holland en Friesland. Om het hout naar deze regio’s te vervoeren werd in 1772 op eigen kosten de 11 kilometer lange Twickeler Vaart gegraven, deels in een oude bedding van de Oelerbeek maar deels ook door de Deldener stuwwal. Dit kanaal verbond de houtzagerij met de rivier de Regge. Vlak bij de houtzagerij werden bovendien een haven met loskade en een schippersherberg, het huidige hotel Carelshaven, aangelegd.

Watertoren.LandgoedTwickel

Later werden ook een groot deel van de voormalige markegronden omgevormd tot productiebos. Deze gronden werden voornamelijk beplant met dennen die sneller groeien en dus eerder inkomsten opleverden.

Vanwege het grote belang van de houtindustrie voor Twickel werd in 1894 een watertoren vlak bij kasteel Twickel gebouwd als reservoir voor het blussen van branden. Deze 37,5 meter hoge toren werd ook gebruikt als brandtoren, als uitkijktoren waar de brandwacht in kritische jaargetijden aanwezig was om vroegtijdig branden te ontdekken.

Landgoed Twickel – Eeuwenoud essenlandschap

Bij landgoed Twickel horen tegenwoordig zo’n 150 pachtboerderijen die herkenbaar zijn aan hun zwart-witte luiken. Ze liggen verspreid in een kleinschalig coulisselandschap. Dit prachtige grotendeels onaangetaste agrarische essen- en kampen landschap op landgoed Twickel biedt een geheel andere indruk dan het cultuurlandschap elders in Nederland: geen grote kaarsrechte kavels maar een landschap met kleinschalige glooiende akkers en weilanden omzoomd door houtwallen, kronkelende paden, bossen met eeuwenoude eiken afgewisseld door nog onontgonnen heidevelden en vennen.

Deldeneresch.LandgoedTwickel

Dit geld in het bijzonder voor het grotendeels tot landgoed Twickel behorende Deldeneresch (zie Natuur & landschap), de meest onaangetaste es van Nederland. Dat dit middeleeuwse cultuurlandschap op landgoed Twickel nog grotendeels intact is, komt door de conserverende werking van de marken.

Ook tegenwoordig wordt dit kleinschalige cultuurlandschap op landgoed Twickel nog zo goed mogelijk in stand gehouden. Gemiddeld hebben de pachtboerderijen slechts zo’n 50 hectare grond en doen de boeren aan kringloop- en natuur inclusieve landbouw.

verrekijker

Bezienswaardigheden op landgoed Twickel

  • Kasteel Twickel (Twickelerlaan 1, Ambt Delden) uit 1551 met tuinen en park.
    • Toegangsbruggen naar waterkasteel
    • Ophaalbrug naar voorplein
    • Noordelijk en Zuidelijk bouwhuizen op voorplein
  • Kasteeltuinen (Twickelerlaan 7, Ambt Delden)
    • Formele tuin met Oranjerie
    • Landschappelijke tuin
    • Tientallen tuinvazen, tuinbeelden en andere tuinornamenten
    • IJskelder uit 1840.
    • Hertenkamp
    • Ommuurde Moestuin (Twickelerlaan 13, Ambt Delden)
  • Kasteelboerderij (Twickelerlaan 6, Ambt Delden). In deze voormalige boerderij bevind zich tegenwoordig de rentmeesterij van de Stichting Twickel.
  • Watermolens
    • Noordmolen (Noordmolen 5, Ambt Delden). Onderslagmolen aan de Oelerbeek. Deze watermolen werd in 1347 tegelijk met huis Eysinck door Herman van Twickelo aangekocht. Het was van origine een dubbele watermolen maar tegenwoordig resteert alleen nog de oliemolen die regelmatig door vrijwilligers wordt bediend. De huidige molen dateert uit 1976. Voor de stuw bevinden zich langwerpige paralelle stuwvijvers en een voormalige vloeiweide die in gebruik waren als waterbuffer voor de watermolen. De vloeiweide is s’ winters in gebruik als ijsbaan.
    • Oldemeule (Oldemeulenweg 2, Oele). Onderslagmolen uit 1690 aan de Oelerbeek, aan de stuw die de grachten van de voormalige Havezate Oldemeule op peil hield. Korenwatermolen opgetrokken in vakwerk. Het was van origine een dubbele watermolen maar tegenwoordig resteert alleen de korenmolen die regelmatig door vrijwilligers wordt bediend.
  • Houtindustrie
    • Houtzagerij Twickel (Zaagmolenweg 1, Delden) uit 1771. Huisvest tegenwoordig ook het zagerijmuseum.
    • Twickeler Vaart. Kanaal uit 1771 parallel aan, of gekanaliseerde, Oelerbeek.
    • Overslaghaven (bij Hengelosestraat 30, Delden)
    • Hotel Carelshaven (Hengelosestraat 30, Delden). Voormalige schippersherberg uit rond 1870, tegenwoordig een luxueus hotel.
    • Watertoren (Watertorenstraat 5, Delden) uit 1894 gebouwd in opdracht van de eigenaar van landgoed Twickel. Hij diende zowel als waterreservoir voor het blussen van branden op Twickel als waterleiding voor de inwoners van Delden.
    • Boswachterswoning (Bornsestraat 2, Delden). Huis ‘Bornerbraak’ met schuur uit 1905.
  • Jacht
    • Jachtopzienerswoning ‘Casa Nova’ (Bornsevoetpad 2, Ambt Delden). Huis uit 1878 in Engelse cottagestijl.
    • Jachthuis Het Wanink (Twicklerlaan 21, Ambt Delden). Villaboerderij uit 1881 deels gedekt met riet en met een torentje dat als jachtverblijf dienst deed.
  • Beheer landgoed Twickel
    • Rentmeesterij (Hengelosestraat 2, Delden). Gebouw uit 1726.
  • Boerderijen
    • Kasteelboerderij (Twickelerlaan 6, Ambt Delden). Boerderij van het dwarshuistype uit 1790. Ten noorden van de kasteelboerderij staat een monumentale Schaapskooi (Bornsevoetpad 5, Ambt Delden) uit 1881.
    • Erve Brinkcate (Twickelerlaan 14, Ambt Delden). Ingericht als museumboerderij.
    • Monumentale pachtboerderijen. Op het landgoed staan tientallen tot het landgoed behorende monumentale boerderijen te herkennen aan hun zwart-witte luiken. Het zijn veelal karakteristieke langhuisboerderijen, vaak met bovenkamer.
  • Diverse dienstwoningen (Zaagmolenweg & Watertorenstraat, Delden). Huizen herkenbaar aan zwart-witte luiken.
  • Herinneringen aan de Marken: Landweren. Op landgoed Twickel liggen diverse restanten van landweren, middeleeuwse markegrenzen, die bestaan uit een wal met stekelstruiken met (aan beide zijden) begeleid door een waterloop. Een landweer zorgde ervoor dat het vee niet weg liep en vreemd vee en volk buiten de deur werden gehouden. Ook liggen er op het landgoed op diverse plekken grote stenen op de grens van voormalige marken.
    • Landweer Delden (Torendijk bij 12, Ambt Delden). Landweer langs de onverharde Oelerweg.
    • Landweer aan de Azelerbeek (Meijerinkveldkampsweg bij 5, Ambt Delden) op grens van Marke Azelo en de marke Zenderen
    • Landweer (Wolfkaterweg bij 85, Hengelo). Voormalige scheiding tussen de buurschappen Beckum en Lonneker.
    • Landweer (Veldweg bij 5, Ambt Delden). Landweer op grens van marke Zenderen en de Grote boermarke Deldeneresch met Natuurbalkon.
bike

Activiteiten op landgoed Twickel

  • Wandelroutes
    • Kasteeltuin (Twickelerlaan 7, Ambt Delden). Rondwandeling (2 km) door het huispark.
    • Kasteelwandeling (Twickelerlaan 7, Ambt Delden). Rondwandeling (5 km) door het overpark en de bossen van Twickel.
    • Umfassungsweg (Twickelerlaan 7, Ambt Delden). Rondwandeling (11 km) rondom de kern van landgoed Twickel.
    • Delden Rondwandeling (Twickelerlaan 7, Ambt Delden). Rondwandeling (12 km) door landgoed Twickel.
    • Overijssels Havezatepad. Etappe 5 (16 km) en 6 (26 km) van dit langeafstandswandelpad gaan over Landgoed Twickel.
    • Marskramerpad. Etappe 3 (18 km) en 4 (21 km) van dit langeafstandswandelpad gaan over Landgoed Twickel
  • Fietsroutes
  • Golven
    • Twentse Golfclub (Almelosestraat 17, Ambt Delden). Golfbaan op landgoed Twickel.
    • De Lage Mors (Sportlaan 7, Delden). Golfbaan oostelijk van Delden.
  • Overige Activiteiten
    • Rondleidingen (Twickelerlaan bij 1, Ambt Delden).
      • Kasteel Twickel. Op een beperkt aantal ‘kasteeldagen’ worden rondleidingen verzorgd door het kasteel.
      • Kasteeltuinen. De kasteeltuinen en de historische moestuin zijn in de zomermaanden met een gids te bezoeken.
    • Museumbezoek
Eten en drinken

Eten & drinken

  • ’t Hoogspel (Bornsestraat 1, Ambt Delden).
  • Carelshaven (Hengelosestraat 30, Delden).
  • Het Witte Paard (Hengelosestraat 8, Delden).
  • In het oude stadscentrum van Delden bevinden zich diverse restaurants.
Overnachten

Overnachten

  • Hotels
    • Landgoedhotel Carelshaven (Hengelosestraat 30, Delden).
    • Hotel Restaurant Het Witte Paard (Hengelosestraat 8, Delden).
    • De Zwaan Delden (Langestraat 2, Delden).
    • Aparthotel (Sportlaan 7, Delden).
    • Hotel Wapen van Delden (Langestraat 242, Delden).
  • Vakantiehuisjes
    • Vakantieappartementen Twentekiek (Grote Looweg 9, Ambt Delden).
    • De Hachmeule (Hagmolenweg 14A, Ambt Delden).
    • Landgoed ’t Boetnveeld (Rotersweg 26, Hengelo).
  • B&B
    • Hoeve de Haar (Grote Looweg 4, Ambt Delden).
    • De Soeten Inval (Marktstraat 16, Delden).
    • OP10 Logeren Delden (Meijerinkveldkampsweg 10, Ambt Delden).
    • Gasterij de Beiert (Kuipersweg 9, Ambt Delden).
    • B&B Erve ten Dam (Schievenweg 1, Ambt Delden).
    • Het Heerengoedt (Hoffmeijerweg 3, Ambt Delden).
    • Hof van Beckum (Bentelerweg 27, Hengelo).
    • Erve Klein Avest (Oelerschoolpad 2, Hengelo).
  • Camping

Natuur & Landschap

Landgoed Twickel ligt grotendeels in het buitengebied van Delden in een straal van acht kilometer rondom kasteel Twickel, dat 500 meter noordelijk van de stad Delden ligt. Het landgoed bestaat uit ongeveer 2.500 hectare akkerbouwgronden en weilanden en 1.700 hectare bos- en natuurgebied. De meeste van de 150 pachtboerderijen van Twickel liggen verspreid over acht buurschappen (Azelo, Beckum, Bentelo, Deldenerbroek, Deldeneresch, Oele, Woolde en Zenderen) in een kleinschalig onaangetast Twents coulisselandschap.

In de middeleeuwen leefden de meeste inwoners van Twente voornamelijk van de landbouw en woonden in kleine sociale gemeenschappen, de buurschappen. Er was in die tijd een sterke samenhang tussen het boerenbedrijf en het omringende landschap. De boerderijen werden gebouwd op de randen van de hogere gronden. Op de hogere gronden lagen de graanakkers in één groot complex, de es. Binnen de es hadden meerdere boeren grond zonder dat er altijd een duidelijk zichtbare perceelscheiding was.

Op Landgoed Twickel ligt de Deldeneresch, de meest onaangetaste es van Nederland die behoort tot de Top 100 van de Nederlandse Cultuurlandschappen, alhoewel grote delen van de es nu met gras zijn ingezaaid. De Deldeneresch (+31 meter NAP) ligt op het noordelijk deel van een oude stuwwal, de stuwwal van Delden, die ongeveer 16 meter hoger is dan de noordoostelijk stromende Oelerbeek.

Rondom de es lagen in de lagere delen de nattere beekdalen en kwelgronden, waar water afkomstig van de Deldeneresch uittreedt. Deze werden gebruikt als wei- of hooiland. Ook lagen er onontgonnen gronden (arme graslanden, heidevelden, bossen) rondom de es die in gezamenlijk gebruik waren, de markegronden. Binnen een esnederzettingen hadden heidevelden een belangrijke functie in verband met de productie van mest die nodig was voor de akkers. Hier graasden de schaapskudden. In de schaapskooien legde men heideplaggen die, vermengd met uitwerpselen van het vee, potstalmest opleverde. Met deze mest werden vervolgens de schrale zandgronden op de stuwwal vruchtbaarder en vochtiger gemaakt. De es werd zo gedurende eeuwen met een dikke humus laag extra opgehoogd. Rondom de Delderneresch liggen de kampen, de individuele akkers. Deze kampen zijn omheind met houtwallen.

Over het landgoed verspreid liggen diverse kleinere onontgonnen heidevelden. Daarnaast bevinden zich er diverse bospercelen met eiken en dennen voor de industriële houtproductie activiteiten van landgoed Twickel.