Hogebeintum – Hoogste terpdorp van Nederland

4 minuten leestijd

Hogebeintum (Fries: Hegebeintum) is met 8,6 meter de hoogste terp van Nederland en zelfs van het hele voormalige kweldergebied langs de Europese Waddenkust. De hoogte van deze dorpsterp wordt geaccentueerd doordat hij grotendeels is afgegraven. Hierbij zijn indrukwekkende bijna verticale steilranden ontstaan. Daardoor lijkt het alsof de middeleeuwse kerk en de vijf woonhuizen op de top van de terp aan de rand van een ravijn staan.

Hogebeintum is een typische radiaal verkavelde terp. Hiervan zijn de ossengang, de kerkring en delen van de radiale verkaveling nog steeds zichtbaar. De dorpsterp vormt samen met de 500 meter oostelijker gelegen Harsta State een beschermd dorpsgezicht. Deze buitenplaats met bijbehorende boerderij liggen op een omgracht terrein met daaromheen een windsingel.

Inhoudsopgave

Terp in een rij op een kwelderwal

Hogebeintum is ontstaan op een plaatselijke dekzandhoogte op de kwelder. Deze was 2 kilometer ten oosten van Ferwerd ontstaan in de beschutting van de noorderlijker gelegen kwelderwal. Tussen 700 en 500 v. Chr. is deze hoogte op specifieke plekken verhoogd door de mens. In de eeuwen erna werd de terp in fases verder verhoogd, tot de terp zijn huidige hooge van 8,6 meter boven NAP bereikte.

Afgraving van de terp – Belangrijke archeologische vondsten

Nadat de zeedijken in Friesland gesloten waren, hebben veel van de boeren die eerder op de terpen woonden hun boerderijen herbouwd in de polder. Aan het begin van de 19e eeuw was Hogebeintum dan ook nog nauwelijks bebouwd en was de verder intacte terp grootendeels in gebruik als akker.

Vanaf 1870 werd de dorpsterp afgegraven en de vruchtbare terpaarde als meststof verkocht. In eerste instantie gebeurde dit op kleinschalige wijze, maar rond 1900 werd dit grootschalig aangepakt door een commerciële onderneming. De terpaarde werd afgevoerd met ijzeren kiepkarretjes op een smalle rails en bij de Ferwerder vaart overgeladen op een schip. Onderaan de afgegraven terp zijn tegenwoordig deze kiepkarretjes nog te zien.

Kiepkar Hogebeintum

Tussen 1904 en 1907 werd er tijdens de afgravingen een groot grafveld uit de vroege middeleeuwen gevonden met urnen, mesjes en andere sierraden. Ook werden er diverse munten gevonden. De mooiste vondst was een prachtig versierde mantelspeld uit ongeveer 630. Deze is te bezichtigen in het Fries Museum. Uit al deze vondsten blijkt dat de Friezen in de vroege middeleeuwen niet geïsoleerd leefden, maar onderdeel waren van een bredere Noordzeecultuur die liep van Engeland tot Scandinavië. Ook is er een vrouw uit de 7e eeuw gevonden die was begraven in een uitgeholde eikenboom, de zogenaamde ‘boomkistdame’.

In 1928 was de terp grotendeels verdwenen. Alleen op plekken met bebouwing was de terp niet afgegraven: op de top rondom de kerk en onderaan de terp liggen binnen de ossengang nog maar 10 woningen. Van de vijf paden naar de top van de terp bleven er drie over, alle op een hoge smalle richel.

Rouwborden.Kerk .Hogebeintum

Middeleeuws kerkje met imposante rouwborden

Op de top van de dorpsterp ligt de grotendeels uit tufsteen bestaande kerk van Hogebeintum. Dit kerkje uit ongeveer 1100 heeft een zeer fraai interieur. Naast een mooi preekstoel met doophek en het kerkorgel, is de inrichting met name beïnvloed door de voormalige adellijke bewoners van de Harsta State. In het kerkje bevinden zich zestien imposante rouwborden, een van familiewapen voorziene herenbank, een grafkelder en diverse grafzerken van de voormalige bewoners van deze buitenplaats. De kerk word omgeven door een kerkhof en een kerkring omgeven door bomen.

HarstaState.Hogebeintum.2

Harsta State – Omgrachte en omsingelde buitenplaats

Vijfhonderd meter ten oosten van de dorpskern van Hogebeintum ligt buitenplaats de Harsta state. Deze buitenplaats is mogelijk ontstaan vanuit een boerderij die vanaf de terp verplaatst was nadat de dijken waren gesloten. De oudste vermelding van deze state is uit 1511, maar het uiterlijk van de huidige buitenplaats dateert grotendeels uit 1843. De state met tuin is via een 300 meter lange oprijlaan en een fraai uit 1762 daterend hek in rococostijl te bereiken. Het landhuis en de direct ernaast liggende Harsta Hoeve, bevinden zich op een rechthoekig omgracht terrein. Achter de State ligt een in landschappelijke stijl aangelegde tuin, met veel stinzenplanten. Buiten de gracht omgeeft een publiekelijk toegankelijke windsingel de buitenplaats met daaraan de voormalige tuinmanswoning.

verrekijker

Bezienswaardigheden

  • Kerk van Hogebeintum (Hege Tsjerkewei 2).
  • Harsta State (Harstawei 25).
  • Hogebeintumermolen (Mieddyk 6). Ongeveer 1 kilometer ten zuiden van de dorpsterp ligt een Poldermolen. Deze grondzeiler werd in 1860 gebouwd ter bemaling van de polder Hogebeintum en is tot 1969 in bedrijf geweest. Tegenwoordig dient dit rijksmonument nog als reservegemaal. De molen is te bereiken via een wandeling over een onverhard pad langs de Ferwerder Vaart.
  • Oosterbeintum (Fries: Easterbeintum, Easterbeintumerdyk bij 5, Blije). De akkerterp Oosterbeintum is een buurnederzetting van Hogebeintum, dat in de 10e eeuw ook wel ‘Westerbintheim’ werd genoemd. Oosterbeintum ligt 1 kilometer oostelijk van Hogebeintum en is tussen 1914 en 1930 fors afgegraven, op sommige plekken tot wel tot 1,5 meter beneden NAP. Wat nog resteert van deze terp met slechts twee woningen, is de ringsloot aan de voet de voormalige terp en de radiale perceelstructuur.
bike

Activiteiten

Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

Natuur & Landschap

Hogebeintum ligt in het open Friese landschap en de omgeving is nagenoeg onbebouwd. Het ligt op grens van de vruchtbare kleigronden langs de Waddenkust, met voornamelijk akkerbouw en de meer landinwaarts gelegen minder vruchtbare kleigronden met voornamelijk veeteelt.

meer info

Meer over dit onderwerp