Landgoed Oranjezon is het grootste landgoed van Zeeland. De monumentale duinhoeve Oranjezon vormt de kern van dit 400 hectare grote, van origine adellijke, landgoed. Hier gebruikten de prinsen van Oranje en hun voorname gasten na een jachtpartij een hapje en een drankje in de gelagkamer, in een speciaal hiervoor aan de duinhoeve gebouwde herenvleugel.
Landgoed Oranjezon bestaat bijna geheel uit een dynamisch en afwisselend duinlandschap. Percelen in dit duingebied werden eeuwenlang verpacht als konijnenwarande, voor de productie van konijnenbont, en om vee te laten grazen. Aan het einde van de negentiende eeuw werd de gemeente Middelburg eigenaar van een deel van het landgoed om er schoon drinkwater te winnen. In het najaar was een dagje bramen plukken een populair uitje voor de burgers van Middelburg. Zij lieten hun paarden bij Uitspanning Oranjezon uitrusten en genoten zelf na gedane arbeid van een maaltijd in de gelagkamer voordat zij weer terugreisden naar de stad. Na vier eeuwen is in de gelagkamer van herenboerderij Oranjezon nog altijd een restaurant gevestigd.
Inhoudsopgave
- Het Verhaal van Landgoed Oranjezon
- Wat is er te Zien en Doen op landgoed Oranjezon?
- Eten en Drinken
- Overnachten
- Natuur & Landschap op Landgoed Oranjezon
- Lees alles over Landgoed Oranjezon
Landgoed aangewaaid uit zee
In 1280 kocht de heer van Veere het toenmalige uitgestrekte schorrengebied bij Vrouwenpolder en liet het inpolderen. Daarna vormde stuifzand aan de zeezijde van dit gebied strand en duinenrijen. Nadat Willem van Oranje in 1581 het inmiddels tot markizaat verheven Veere had gekocht werd dit duingebied privébezit van de Oranjes. Na de Franse tijd werd het onderdeel van de Kroondomeinen, die toebehoorden aan de staat maar waarvan de koning(-in) de inkomsten kreeg. In 1973 werd dit Kroondomein een Staatsdomein, in eerste instantie beheerd door Staatsbosbeheer en tegenwoordig door Het Zeeuwse Landschap.
De prinsen van Oranje verpachten dit duingebied tussen Vrouwenpolder en Domburg, toen de Oostduinen genaamd, inclusief het erop rustende (heerlijke) jachtrecht, in twee gedeeltes elk voorzien van een duinhoeve. Het oostelijke gedeelte van de Oostduinen is het ongeveer 400 hectare grootte landgoed Oranjezon, vroeger ook wel Prince Hof genaamd. Op dit landgoed werd in 1726 de monumentale duinhoeve Oranjezon met stenen herenvleugel gebouwd.
Deze boerderij werd verpacht onder de conditie dat de pachtboer en –boerin de maaltijden verzorgden wanneer de prinsen van Oranje en hun voorname gasten op het landgoed aan het jagen waren (geweest). Deze maaltijden werden gebruikt in een speciaal voor dit doel aan de boerderij gebouwde, rijk uitgevoerde, stenen herenvleugel. In de herenvleugel bevind zich een gelagkamer, en het voorhuis met opkamer, waar de prins en zijn gasten vast met enige regelmaat de nacht zullen hebben doorgebracht. De gelagkamer van duinhoeve Oranjezon is ook tegenwoordig nog in gebruik als restaurant, i.e. Uitspanning Oranjezon, en ademt nog altijd de sfeer van de jacht, het buitenleven en warmte.
Konijnenwarandes en vroongronden
De pachter van de duinhoeve, ook wel duinmeier of duinwachter genoemd, voorzag echter grotendeels in zijn levensonderhoud door de konijnenvangst. Niet alleen voor het vlees, maar meer nog voor de vachten. Konijnen werden ‘gehouden’ in een zogenaamde konijnenwarandes, een terrein dat voor de jacht op konijnen was ingericht met veel uitgegraven ‘pijpen’ (gangen) waar met halftamme fretten de konijnen uit werden gejaagd. Vandaar het gezegde ‘de pijp uit gaan’. Het belang van konijnenwarandes was al in de loop van de veertiende eeuw flink toegenomen door de sterke stijging van het gebruik van konijnenbont in West-Europa. Ook was de konijnenvangst belangrijk om de populatie onder controle te houden om te voorkomen dat de zeereep en de dijken van de achterliggende polders een soort gatenkaas werden.
Daarnaast runde de duinmeier een boerenbedrijf(je). Zijn vee graasde op de vroongronden, de duingraslanden op de duinen en in de duinvalleien. Ook was hij toezichthouder en trad namens de prins van Oranje op tegen stropers en illegale houtkap.
Oranjebos – Jaarlijkse verkoop van hakhout
Rond 1500 was, als onderdeel van landgoed Oranjezon, in De Manteling het grote hakhoutbos Oranjebos aangeplant. Het hakhout uit dit bos vormde een belangrijk onderdeel van de exploitatie van het landgoed. Jaarlijks vond tussen Kerstmis en Nieuwjaar op hoeve Oranjezon een publieke veiling van het hakhout plaats. De kopers moesten het hout voor 1 maart van het daaropvolgend jaar gehakt en verwijderd hebben. Het Oranjebos is later verkocht en maakt sinds 1837 deel uit van Landgoed Overduin.
Schoon drinkwater en bramen voor Middelburg
Halverwege de negentiende eeuw was het slecht gesteld met de volksgezondheid in Zuidwest-Nederland. Hierbij speelde het ontbreken van schoon water een belangrijke rol. Daarom kocht de gemeente Middelburg in 1889 een deel van Oranjezon om er schoon drinkwater te winnen. In eerste instantie werd het drinkwater uit bronnen in de duinen opgepompt via waterwinputten. Vanaf 1920 werden er in het kader van de werkverschaffing waterwinkanalen in de duinen aangelegd. Het water ging via een leiding naar de 10 kilometer zuidelijker gelegen Watertoren van Middelburg. Daar werd een grote hoeveelheid schoon drinkwater opgeslagen en verder getransporteerd naar de dorpen op Walcheren. Om te voorkomen dat de open waterwinkanalen dicht stoven, werden er in Oranjezon naaldbomen geplant. In 1941 werd dit waterwingebied uitgebreid toen Middelburg ook het landinwaarts gelegen duinengedeelte in erfpacht kreeg van de Staatsdomeinen.
In het begin van de twintigste eeuw was een dagje bramen plukken op waterwingebied Oranjezon een populair uitje voor de burgers van Middelburg. Hiervoor moesten ze over een speciaal entreebewijs tot het waterwingebied beschikken. Deze toegangskaarten werden gedurende een beperkt aantal dagen door de dienst gemeentebedrijven van Middelburg verstrekt. Per koets ging men vervolgens naar Oranjezon waar de paarden bij Uitspanning Oranjezon werden uitgespannen en water en voedsel kregen, terwijl men zelf de duinen in trok om bramen te plukken. Na gedane arbeid genoot men van een hapje en een drankje in de gelagkamer, voordat met weer huiswaarts trok.
In 1995 is de waterwinning op Oranjezon gestopt. Een deel van de waterwinkanalen zijn echter nog altijd aanwezig en het pompstation op Oranjezon wordt nog steeds onderhouden door waterbedrijf Evides, de huidige eigenaar van het gebied. In geval van een ernstige calamiteit kan Oranjezon binnen 24 uur schoon drinkwater leveren aan heel Walcheren.
Grote Damhertenpopulatie
Bijzonder voor Oranjezon is ook het grote aantal damherten en reeën dat er voorkomt. Oorspronkelijk kwamen deze herten hier niet voor. De reeën zijn op eigen houtje vanuit Oost-Nederland naar Zeeland getrokken. De damhertenpopulatie stamt af van de damherten uit de hertenkampen van de aangrenzende buitenplaatsen in de binnenduinrand. Toen Walcheren in 1944 tijdens de inundatie van Walcheren onder water werd gezet hebben de landgoedeigenaren de hekken van hun hertenkampen opengezet, zodat de herten zichzelf konden redden. Dat is gelukt en de damherten doen het op Oranjezon zelfs zo goed dat de kudde beheert wordt om de populatie in toom te houden.
Bezienswaardigheden Landgoed Oranjezon
- Landgoed Oranjezon (Koningin Emmaweg 22-26, Vrouwenpolder).
- Duinhoeve of Uitspanning Oranjezon (Koningin Emmaweg 26). Duinhoeve uit 1726 met L-vormige stenen herenvleugel met daarin de gelagkamer die via een binnendeur in verbinding staat met het voorhuis met opkamer. De herenvleugel is met een lagere stenen bijschuur verbonden met de grote houten schuur met rieten dak.
- Waterwingebied Oranjezon (Koningin Emmaweg 22, Vrouwenpolder).
- Pompstation Oranjezon (Koningin Emmaweg 24) uit 1892 met dubbele dienstwoning in chaletstijl (Koningin Emmaweg 20-22).
- Waterwinkanalen. Noordwestelijk van het pompstation op landgoed Oranjezon.
- Duinhoeve Oostduin (Dunoweg 24, Oostkapelle). Duinhoeve op het tweede, westelijke, gedeelte van het door de prinsen van Oranje verpachte gebied de Oostduinen. Deze duinhoeve heette van origine ‘Oostduin’ en werd later ook wel ‘Konijnenburg’ genoemd.
Activiteiten
- Wandelen;
- Wandelen door Oranjezon (Koningin Emmaweg 26, Vrouwenpolder). Rondwandeling van 8 kilometer.
- Rondwandelingen Natuurgebied Oranjezon (Koningin Emmaweg 22, Vrouwenpolder). In het natuurgebied zijn verschillende wandelroutes (tussen de 3 en 7 kilometer) uitgezet.
- Fietsen;
- Oranjezon-Veere (Koningin Emmaweg 26, Vrouwenpolder). Rondrit van 39 kilometer.
- De Zeeuwse Riviera (Koningin Emmaweg 26, Vrouwenpolder). Rondrit van 42 kilometer door het westen van Walcheren.
- Bezoek;
- Vrouwenpolder
- Vestingstad Veere
- Vestingstad Middelburg
- Watertoren Middelburg (Molenwater 2a, Middelburg). 26 meter hoge, in opdracht van het Middelburgse Waterleidingbedrijf gebouwde, watertoren uit 1891 met een waterreservoir van 300 m3 op achthoekige plattegrond. Gebouw in eclectische stijl, en één van de weinige Nederlandse watertorens met neo-gotische kenmerken. De watertoren is in 1998 omgebouwd tot woonhuis. Achter de toren bevind zich het eveneens buiten gebruik gestelde pompgebouw uit rond 1920 dat omgebouwd is tot kantoor.
Eten & drinken
- Uitspanning Oranjezon (Koningin Emmaweg 26, Vrouwenpolder).
- Strandpaviljoen Aloha Beach (Strand Vrouwenpolder 11, Vrouwenpolder).
- In het centrum van de naastgelegen dorpen Vrouwenpolder en Oostkapelle zijn diverse restaurants.
Overnachten
- Hotels
- In de naastgelegen dorpen Vrouwenpolder en Oostkapelle staan diverse hotels.
- Vakantiewoningen
- Vakantiewoningen Oranjezon (Koningin Emmaweg 26, Vrouwenpolder).
- B&B‘s
- In de naastgelegen dorpen Vrouwenpolder en Oostkapelle zijn diverse B&B’s.
- Camping
- Camping Oranjezon (Koningin Emmaweg 26, Vrouwenpolder).
- Camping De Zandput (Vroondijk 9, Vrouwenpolder).
Natuur & Landschap op Landgoed Oranjezon
Landgoed Oranjezon is één van de weinige plekken langs de Nederlandse kust waar duinen op natuurlijke wijze ontstaan en veranderen. Het landgoed bestaat tegenwoordig grotendeels uit natuur met duinen en duingraslanden, zandverstuivingen, natte duinvalleien en loof- en naaldbossen. Dit dynamische en afwisselende duinlandschap zorgt voor een enorme rijkdom aan planten en dieren. Oranjezon vormt ongeveer de helft van Natura 2000 gebied De Manteling van Walcheren.