Landgoed Duinbeek – Verzameling buitenplaatsen

Kasteel Duinbeek – Van ministaatje naar buitenplaats

Duinbeek wordt voor het eerst genoemd in 1350. In dat jaar droeg de heer van Veere het toenmalige kasteel Duinbeek op aan de graaf van Zeeland. Deze schonk het in erfleen aan hem terug, verrijkt met de status van vrije hoge heerlijkheid. Alhoewel de heerlijkheid Duinbeek rondom het toenmalige kasteel slecht zo’n 1,5 hectare groot was, was het met deze status een vrijland waar de vrijheer van Duinbeek het voor het zeggen had. Hij sprak er recht en kon er zelfs de doodstraf opleggen. Echter, aangezien de heerlijkheid beperkt was tot de vrijheer en zijn gezin en wat personeel, stelde dit niet al te veel voor. Kasteel en heerlijkheid bleven daarna nog twee eeuwen in het bezit van de heren van Veere, die het als jachthuis gebruikten.

Tijdens de Tachtigjarige oorlog werd kasteel Duinbeek in 1572 door een bende rondtrekkende Geuzen geplunderd en in brand gestoken. De Staten van Zeeland werden eigenaar van de kasteelruïne en lieten hem afbreken en de stenen per opbod verkopen. Alleen het kleine landgoed, niet veel meer dan een akker met daarin een omgracht kasteeleiland, en de heerlijke rechten bleven over. In 1715 was deze akker met de omgrachte kasteelplaats Duinbeek, inclusief de aantrekkelijke titel van vrijheer, in bezit gekomen van Abraham Duvelaer, burgemeester van Middelburg. Hij breidde het landgoed uit, waaronder met delen van het aangrenzende landgoed Berkenbosch. Op en rondom het lege kasteelterrein liet hij een fraaie buitenplaats aanleggen dat hij als zomerverblijf gebruikte.

Buitenplaats Berkenbosch – Uitbreiding van landgoed Duinbeek

Berkenbosch ligt in de binnenduinrand en wordt in 1644 voor het eerst genoemd als een hofstede met bos, land en plantage. Het is dan eigendom van Jacob Boreel die toen ook eigenaar was van Duinbeek. Al in de vroege middeleeuwen werd er in de binnenduinrand met haar oude duinen die relatief vlak en hooggelegen zijn in vergelijking met de aangrenzende gebieden met reliëfrijke jonge duinen en kwelders, gewoond. Er lagen akkers waar boekweit werd verbouwd, die het goed doet op arme gronden, en het vee graasde er op de uitgestrekte droge duingraslanden, ook wel vroongronden genaamd. Landgoed Duinbeek omvat in het noorden dan ook de duinen en een strook strand van het voormalige landgoed Berkenbosch met daarin uitgestrekte duingraslanden die al eeuwenlang, en ook tegenwoordig nog, door koeien begraasd worden.

Bovendien is Berkenbosch door haar ligging in de hogere binnenduinrandzone gevrijwaard gebleven van overstromingen tijdens de inundatie van Walchteren, en de schadelijke werking van het (zoute) water op de vegetatie. Hierdoor zijn er nog steeds een groot aantal monumentale bomen, hakhoutbomen en heesters, van ca. 100-200 jaar oud op het landgoed aanwezig. De door de harde zeewind grillig gevormde bomen prikkelen de fantasie en zijn onderwerp geweest van menig kunstschilder, waaronder Piet Mondriaan.

Rond 1700 werd er op de landerijen van deze hofstede een landhuis met een tuin en parkbos in formele stijl aangelegd. In 1793 koopt Gerard Meyners, lid van het Hof van Vlaanderen te Middelburg en sinds 1777 eigenaar was van Duinbeek, Berkenbosch. Gerard laat huis en tuin van de buitenplaats Berkenbosch moderniseren. In de geometrisch aangelegde tuin en park werden buiten het assenstelsel slingerpaden aangelegd, in lijn met de op dat moment in zwang zijnde landschappelijke stijl. Ook werden enkele wandelpaden tussen beide buitenplaatsen op elkaar aangesloten en werden een paar rechte lanen omgevormd tot slingerende paden.

Ook tegenwoordig bevatten de tuin en park van buitenplaats Berkenbosch nog allerlei, zeer goed bewaard gebleven overblijfselen van formele tuinelementen. Er bevinden zich diverse rechte lanen, inclusief restanten van een ganzenvoet, langgerekte vijvers en een centraal gelegen ronde waterkom. Deze zijn een zeldzaam relict van de formele tuinen die op de andere Zeeuwse buitenplaatsen grotendeels verdwenen zijn.

Vermogende Middelburgers voorkomen de sloop van de buitenplaatsen

In de laatste decennia van de achttiende eeuw raakten als gevolg van de sterk verarmende Zeeuwse elite veel Walcherse buitenplaatsen in verval en werden gesloopt. De buitenplaatsen op landgoed Duinbeek hielden het iets langer uit, maar in 1895 werden ook de in verval geraakte buitenplaatsen Duinbeek en Berkenbosch geveild. Ze werden gekocht door een groep van vijftien kapitaalkrachtige inwoners van Middelburg, om te voorkomen dat de ze werden gesloopt.

In eerste instantie was het plan van de nieuwe eigenaren om ze door te verkopen aan partijen die de buitenplaatsen in hun volle glorie wilden herstellen. Er werd echter geen geschikte nieuwe eigenaar gevonden. Daarom richten deze vermogende lieden in 1896 de Duinbeek NV op met als doel om deze twee buitenplaatsen in stand te houden. Beide buitens kregen een opknapbeurt en werden verhuurd en worden tot op heden particulier bewoond.

In 1917 werd tevens de buitenplaats Eikenoord door Duinbeek NV aangekocht. Eikenoord was in 1857 aangelegd in het Overbos van Duinbeek, een parkbos in het verlengde van de oprijlaan naar huis Duinbeek aan de overzijde van de Duinbeekseweg. In de Tweede Wereldoorlog werd het huis Eikenoord vernield. De bijbehorende koetshuis en andere opstallen werden na de oorlog gesloopt, maar het terrein van het Overbos maakt nog altijd onderdeel uit van landgoed Duinbeek. Voor Duinbeek NV werd het na de Tweede Wereldoorlog echter steeds moeilijker om het landgoed rendabel te houden. Daarom werd het in 1971 overgedragen aan Staatsbosbeheer.