Ringwalburcht Heimenberg – Weids uitzicht over Rijn en Betuwe

6 minuten leestijd

De Heimenberg is de oudste en grootste nog bestaande ringwalburcht van Nederland. Deze omwalde half ovale vesting ligt op een plateau bovenop de Grebbeberg, daar waar de stuwwal de Utrechtse Heuvelrug abrupt ten einde komt. Boven een bijna loodrechte helling van 40 meter hoog heb je hier een weids uitzicht over de Rijn en de Betuwe. Bij helder weer zie je zelfs Montferland vijftig kilometer verderop liggen. Het was dan ook een ideale locatie om de historische water- en landwegen die hier lopen te controleren en om de vijand al van verre te zien aankomen.

Ringwalburcht met driedubbele aarden omwalling

Heimenberg is gebouwd in de periode 650-710 na Christus. De ringwalburcht is 240 meter lang en 120 meter breed. Heimenberg is omgeven door een 3 meter hoge aarden wal met daarbuiten een steile droge gracht, die wel 5-6 meter dieper is dan de hoge binnenste wal. Buiten de gracht liggen nog twee lagere wallen met een greppel ertussen. De Ringwalburcht heeft twee ingangen, een aan de oostzijde en de andere aan de noordwestkant, waar een pad door het zandlichaam van de wal heen snijdt. Door de versterkingen is het goed mogelijk dat de Heimenberg functioneerde als een beschermde locatie waar men in de vroege middeleeuwen veilig kon handelen en produceren in een tijdsperiode toen vijandige Franken of Friezen door Nederland trokken.

Heimenberg Ringwal 2

Strategische ligging langs belangrijkste historisch verkeersader

Al in de vroege middeleeuwen was de Heimenberg van grote strategische betekenis. Boven op de steilrand, die is ontstaan doordat de Rijn duizenden jaren lange zand en grind van de stuwwal de Utrechtse Heuvelrug heeft weggesleten, heb je een wijds uitzicht over de Rijn. Deze rivier is al sinds de Romeinse tijd de belangrijkste verkeersader van Noord-Europa. Maar ook na het invallen van het Romeinse rijk bleef de Rijn een belangrijke handelsroute, bijvoorbeeld tussen de bisschopssteden Utrecht en Keulen.

Vanwege de strategische ligging hebben er dan ook veel veldslagen op deze locatie plaatsgevonden, zoals die tussen graven van Holland en Gelre in 1196. Het strategisch belang van de locatie nam nog verder toe met de aanleg van de Grebbelinie. Deze waterlinie was een voorlinie van de Hollandse Waterlinie, en moest door middel van inundatie van de Gelderse Vallei helpen de belangrijke steden in Holland tegen aanvallers vanuit het oosten te beschermen. Daartoe werden in de tweede helft van de 18e eeuw hoornwerk en bastions als verdedigingswerken aan de voet van de Grebbeberg aangelegd.

Zowel tijdens de Franse Veldtocht in de Nederlanden in 1794 als tijdens de welbekende Slag om de Grebbeberg aan het begin van de Tweede wereldoorlog, is hier dan ook opnieuw flink gevochten. Het Militair Ereveld Grebbeberg zo’n 200 meter ten Noorden van de Heimerberg herdenkt de militairen die het leven lieten in mei 1940.

Koningstafel – Adellijke picknickplaats

Frederik V van de Palts, de verbannen koning van Bohemen die in het voormalige Koningspaleis in Rhenen woonde, hield regelmatig jachtfeesten op de Grebbenberg. Hiervoor liet hij op een uitkijkpunt aan het westelijke uiteinde van de Heimenberg rond 1630 een picknickplaats met een stenen tafel bouwen, de Koningstafel. Deze achtzijdige, hardstenen zerk op een voetstuk is rond 1840 vernield, maar recentelijk is de Koningstafel op de originele plek gereconstrueerd.

Boswachterswoning.Heimenberg

Boswachterswoning als kasteelfolly

In de 18e-eeuw waren grote delen van de Grebbeberg, inclusief Ringwalburcht Heimenberg, onderdeel van de toenmalige buitenplaats Heimerstein. De eigenaar van deze buitenplaats liet in 1847 een kasteelachtige woning de westelijke wal van Heimenberg bouwen. Later werd deze folly een boswachterswoning. Tegenwoordig is dit gebouw een ruïne waarvan alleen nog een zeven meter hoge toren resteert.

verrekijker

Bezienswaardigheden bij Ringwalburcht Heimenberg

  • Heimenberg (100 meter ten zuiden van Grebbeweg 123, Rhenen)
    • Koningstafel (op Heimenberg)
    • Ruïne boswachterswoning (op Heimenberg)
  • Militaire verdedigingswerken Grebbelinie
    • Hoornwerk aan de Grebbesluis (Nude bij 1, Rhenen) aan de voet van de Grebbenberg, direct ten noorden van de Bastions op de Uiterwaarden. Dit verdedigingswerk uit 1743 bestaat uit vijf kleine bastions omgeven door een dubbele gracht. Het was een van de eerste verdedigingswerken die werd aangelegd voor de Grebbelinie, wat het strategisch belang van de locatie weergeeft. Hier kon in oorlogstijd de toegang tot de Grebbeberg worden afgesloten en tegelijkertijd de Grebbesluis, een inundatiesluis waarmee water uit de Nederrijn kon worden ingelaten, worden beschermd.
    • Bastions op de Uiterwaarden (Cuneralaan bij 99, Rhenen). Drie bastions onderaan de Grebbeberg direct ten zuiden van het Hoornwerk aan de Grebbesluis. uit 1785. Verdedigingswerken gebouwd als onderdeel van de Grebbelinie.
    • Kazematten (Cuneralaan bij 99, Rhenen. Ongeveer tien kazematten en ander betonnen verdedigingswerken uit 1939 op de eerdere verdedigingswerken van de Grebbelinie en op de Grebbeberg.
  • Militair Ereveld Grebbeberg (Grebbeweg 123, Rhenen) ligt een paar honderd meter ten noorden van de Heimenberg. Ter herdenking aan de 420 Nederlandse en 250 Duitse militairen die het leven lieten bij de Slag om de Grebbeberg in mei 1940.
bike

Activiteiten bij Ringwalburcht Heimenberg

  • Wandelroutes
    • Wandelroute Grebbeberg (Grebbeweg 123, Rhenen). Rondwandeling (4 km) Grebbeberg met uitzicht over de Blauwe kamer.
    • Wandelroute Grebbeberg (Grebbeweg 123, Rhenen). Rondwandeling (12 km) over de Grebbeberg en rondom Rhenen.
    • Rhenen Rondwandeling (Station Rhenen). NS-Rondwandeling (17 km) door Heimenberg, Blauwe kamer en Rhenen.
    • Trekvogelpad. Etappes 13 (19 km) en 14 (14 km) van dit langeafstandswandelpad gaan onderlangs en over Grebbeberg van Amerongen naar Ede.
  • Fietsroutes
  • Bezoek Dierentuin
    • Ouwehands dierenpark (Grebbeweg 111, Rhenen). Dit dierenpark op de Grebbeberg, en bevind zich ongeveer 1 kilometer westelijk van Heimenberg.
Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

  • Hotel
    • ’t Paviljoen (Grebbeweg 103, Rhenen)
  • B&B
    • Trouwborst (Cuneralaan 69, Rhenen)
    • Bovenweg (Bovenweg 70, Rhenen)
  • Vakantiehuisje
    • Natuurhuisje (Snijdersteeg 14, Rhenen)
    • De Grebbestee (Friesesteeg 17, Rhenen)
  • Vakantiepark
    • De Thijmse Berg (Nieuwe Veenendaalseweg 229, Rhenen)

Landschap & Natuur

De Grebbeberg maakt onderdeel uit van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. De bossen van de Grebbeberg worden beheerd door Utrechts Landschap en vormen één geheel met het uiterwaardengebied Blauwe Kamer (Blaauwe kamer 14, Wageningen) aan de voet van de Grebbeberg, en de Laarsenberg, een heuvel op de stuwwal direct noordwestelijk van de Grebbeberg. Dankzij de vele gradiënten en overgangen op een klein oppervlak is de natuur hier zeer gevarieerd.

Het bos op de Grebbeberg bestaat voornamelijk uit eiken. Er groeien typische bosplanten als salomonszegel, vingerhoedskruid en adelaarsvaren. De steilrand van de Grebbeberg ligt is dichtbebost met en er groeien sleedoorns en hazelaar. Bovendien ligt deze steilrand op het zuiden, en daarom komen er veel warmteminnende planten voor.

In natuurgebied de Blauwe Kamer is de zomerdijk in 1992 afgegraven en heeft het water van de Nederrijn weer vrij spel. Het gebied overstroomt regelmatig, waardoor de natuur er voortdurend in beweging is. De dynamiek van de rivier trekt bijzondere planten en dieren aan. Bloemrijke vegetaties geven de Blauwe Kamer kleur. Op diverse plaatsen groeit wilgenbos en zijn moerassen ontstaan. Een van de wilgenbossen herbergt een grote kolonie lepelaars, een van de ruim 70 soorten broedvogels die het gebied rijk is. De flora is rijk en bestaat soms uit soorten die voorheen niet uit het riviergebied bekend waren, zoals het fraai duizendguldenkruid. Ook de bever voelt zich in de Blauwe Kamer thuis.

De Laarsenberg mag dan minder steil zijn den de Grebbeberg, maar het complex van graften is uniek en komt verder alleen in Zuid-Limburg voor.

meer info

Meer over dit onderwerp