Roerdal – Bijzonder rivierenlandschap met natuurlijk meanderende Roer

5 minuten leestijd

Het Roerdal is een breed, overwegend vlak rivierdal dat gedomineerd wordt door de natuurlijk meanderende rivier de Roer. De Roer is de enige rivier in Nederland die van oudsher vrij meandert wat een voor Nederland uniek landschap heeft opgeleverd met tientallen grote meanders en dode rivierarmen.

Het dynamische karakter van de Roer resulteert in instortende steile afkalfoevers in de buitenbocht en aanwassende zandstrandjes in de binnenbocht. De afgesneden Roermeanders verschillen in ouderdom en stadium van verlanding en zijn in het Roerdal zichtbaar van hoefijzervormige meertjes tot natte broekbossen.

Bij overvloedige regenval overstroomt de Roer nog steeds 1-2 keer per jaar waarbij de landbouwgronden langs de rivier het natuurlijk overstromingsgebied vormen. Bij de afwezigheid van dijken is een belangrijke karakteristiek van het Roerdal is dan ook het ontbreken van bebouwing naast de rivier met uitzondering van enkele solitaire vierkantshoeven en kastelen op hogere plekken aan de rivierdalrand.

Roer – Regenrivier uit België

De Roer ontspringt in natuurgebied de Hoge Venen, dicht bij het hoogste punt van België. Vervolgens stroomt deze regenrivier via de Duitse Eifel naar Nederland waar hij bij Vlodrop de grens passeert. De Roer stroomt 22 van haar 165 kilometer op Nederlands grondgebied. De Roer (Rur in het Duits) moet niet verward worden met de Ruhr, de grote zijrivier van de Rijn waar Ruhrgebied naar is vernoemd.

In Nederland monden diverse zijbeken en -beekjes op de Roer uit, waardoor haar doorstroomtempo steeds verder toeneemt. De belangrijkste zijrivieren zijn de Roode beek en de Bosbeek, twee van de fraaiste en meest ongerepte beken van Nederland die beide voor een groot deel op de grens van Nationaal park De Meinweg (en Duitsland) stromen. Uiteindelijk mondt de Roer bij Roermond via twee mondingen uitmond in de Maas: de Roer en de Hambeek.

Roer.Meanderende rivier.2

Sterk meanderende rivier met tientallen oude meanders

In Nederland stroomt de Roer door een vrij vlak gebied met weinig hoogteverschillen. Onder dergelijke omstandigheden gaan rivieren meanderen (kronkelen). Meanders ontstaan doordat in de buitenbocht van de rivier, waar het water het snelst stroomt, de grond wordt weggespoeld. De oever wordt door het rivierwater uitgesleten, en stort door ondergraving in waardoor de buitenbocht steeds groter wordt. In de binnenbocht gebeurt het tegenovergestelde. Hier stroomt de rivier langzamer waardoor zand en grind niet door het water meegenomen worden maar in de binnenbocht bezinken.

Door dit dynamische proces worden in de loop der eeuwen de riviermeanders steeds groter. Op een zeker moment zijn de meanders zo groot geworden dat met het wegslijten van de bochten er een doorbraak ontstaat in de meander. Hierdoor stroomt de rivier weer rechtdoor en volgt weer nagenoeg zijn oude loop. Door zand en slib worden de oude meanders in de loop der tijd afgesloten en ontstaat er een dode rivierarm.

De Roer heeft in Nederland haar meanderende karakter tot op heden grotendeels behouden. De rivier heeft steile afkalfoevers in de buitenbocht en glooiende zandstrandjes en grindbanken in de binnenbocht. Door het actieve meanderen van de Roer is er nog in het voorjaar van 2008 een meanderbocht van de Roer bij de Beatrixhoeve afgesneden.

In het Roerdal bevinden zich tientallen dode rivierarmen. Deze verschillen in ouderdom en stadium van verlanding. Sommige staan nog deels met de Roer in verbinding of zijn in het landschap herkenbaar door hun lagere ligging. In andere heeft veenvorming plaatsgevonden vanuit de riet, zegge, en wilgen- en elzenbegroeiing van deze locaties. Een aantal meer recentere meanders bestaan nog steeds uit open water.

Beatrixhof.op terp

Jaarlijkse overstromingen van het Roerdal

Bij een natuurlijk regenrivier zoals de Roer hoort ook de overstroming van het rivierdal bij overvloedige regenval. Grote delen van het Roerdal overstromen dan ook 1 tot 2 keer per jaar. Hierbij wordt slib afgezet op de oevers, wat bijdraagt aan de kwaliteit van de natuur in dit rivierdal.

Bijzonder in het Roerdal is dat er haast geen dijkjes zijn opgeworpen door de mens om zich tegen het water te beschermen maar dat men simpelweg heeft leren leven met het water. Karakteristiek is dan ook het ontbreken van bebouwing in het Roerdal met uitzondering van enkele solitaire, voor Limburg karakteristieke, gesloten vierkantshoeven en kastelen op hogere plekken aan de rand van het dal.

Daarnaast In het dal komen ook meer uitgestrekte verhogingen voor. Deze vruchtbare open bouwlandgebieden, ohé’s genoemd, overstromen alleen bij zeer hoge waterstanden en vormen mede een karakteristiek van het Roerdal. De dorpen liggen nog iets verder van de Roer af op de flanken van het dal op wat toentertijd de grens was tussen de natte hooilanden langs de rivier en de hoger gelegen droge heidevelden.

Roer.Meanderende rivier.3

Broekbossen in natte afgesneden Roermeanders

Veel van de oude meanders in het Roerdal zijn deels of geheel verland. Diverse van deze oude afgesneden Roermeanders bleven zeer nat doordat ze in het overstromingsgebied van de Roer liggen of doordat er nog meters hoge steilranden aanwezig zijn waardoor door het grote hoogteverschil aan de voet van de steilrand lokaal veel kwelwater uittreed. In dergelijke natte Roermeanders hebben zich broekbossen gevormd, zoals bij Landgoed Hoosden, de Hammerhof, de Turfkoelen en Paarlo.

Het grootste elzenbroekbos bevind zich op het Landgoed Hoosden. Dit landgoed herbergt een complex van tenminste drie oude meanders met daarin een zeer nat, relatief ongestoord elzenbroekbos. De voormalige rivierinvloed heeft hier opvallende 5 tot 10 meter hoge steilranden gecreëerd.

In de Turfkoelen ligt naast de vennen zowel elzenbroekbos als ook hoogveenbos (berkenbroekbos). Deze oude Roermeander ligt aan de voet van de Peelrandbreuk, waar water stagneert en hoogveengroei optreedt. In dit gebied werd in het verleden turf gestoken.

Roerdal.ZichtopBasilie Sint Odilienberg.2

Rivierdal met zeer lange bewoningsgeschiedenis

Het Roerdal werd al vroeg bevolkt en op diverse locaties zijn restanten van de steentijd als ook uit de Romeinse tijd teruggevonden. Het meest zichtbare teken van de vroege bewoning van dit dal is de basiliek van de Heilige Wiro, Plechelmus en Otgerus in Sint Odiliënberg. Deze basiliek staat op een kerkheuvel die onderdeel is van een hoge oeverwal, en toornt boven de Roer uit. Op deze kerkheuvel werd in al in de 8e eeuw een abdij gesticht, waar vervolgens in de 11e eeuw de oudste delen van de huidige kerk werden gebouwd.

Daarnaast bevinden de vierkantshoeven en kastelen zich veelal op plekken waar al sinds de middeleeuwen voorgangers stonden.

verrekijker

Bezienswaardigheden in het Roerdal

  • Broekbossen. De natuurgebieden met de mooiste natte broekbossen in afgesneden Roermeanders zijn opengesteld voor publiek.
    • Landgoed Hoosden (Hoosden 1, Sint Odiliënberg). 55 hectare groot landgoed met 44 hectare bos, grotendeels elzenbroekbos.
    • Turfkoelen (Koezoep bij 5, Herkenbosch). Natuurgebied van 8 hectare.
    • Paarlo (Paarloweg bij 4, Sint Odiliënberg).
    • Hammerhof/Herkenboscherbroek (Muyterweg bij 27/Herkenbosseroheweg, Herkenbosch).
  • Vierkantshoeven op verhoging op de rand van het overstromingsgebied. Voor Limburg karakteristieke, om een binnenplaats gebouwde, (gesloten) boerderij. Vele van de locaties van deze strategisch gelegen vierkantshoeven kennen een bewoningsgeschiedenis die teruggaat tot de verre middeleeuwen.
    • Beatrixhof (Steegstraat 82, Herkenbosch). Vierkantshoeve uit 1899, waarvan de binnenplaats toegankelijk is door een poortgebouw in het centrum van de voorgevel.
    • Hammerhof (Muytertweg 33, Herkenbosch). Hoeve uit 1743 op plek waar als sinds 1350 een hoeve staat.
    • Tonnedenhof (Heinsbergerweg 3, Melick). Gesloten boerenhoeve uit rond 1650 met poortgebouw met daarin duiventil.
    • Jongenhof (Leropperweg 32, Sint Odiliënberg). Hoeve uit 1691 met torenpoort.
  • Kastelen en buitenplaatsen
    • Kasteel Steenhuis (Kasteelweg 1, Vlodrop). Kasteel uit 1664 op locatie waar al sinds 1326 een kasteel stond.
    • Kasteel Daelenbroeck (Kasteellaan 2, Herkenbosch). Kasteel uit 1999 en voorburcht uit 1707 op locatie waar al in 1326 een kasteel werd gebouwd in het moerassig gebied (broeck) van het Roerdal. De Bosbeek voedt de kasteelgracht.
    • Huis Frymerson (Frymerson 1, Sint Odiliënberg). Historische buitenplaats Frymerson op zuidelijke oever van de Roer. Kasteelachtig landhuis uit 1860 gebouwd naast 14e-eeuwse toren met aanbouw omgeven door een cirkelvormige gracht dat het restant is van het oude huis Frymerson dat hier stond.
    • Huis Hoosden (Hoosden 1, Sint Odiliënberg). Huis Hoosden uit 1671 is een herenboerderij rondom een binnenplein bestaande uit een hoofdgebouw met twee dienstvleugels op het gelijknamige landgoed.
    • Kasteel Hattem (Maastrichterweg 25, Roermond). Door de Roer gevoed omgracht kasteel uit 1718 met twee schuin geplaatste koetshuizen op het voorplein. De rond het kasteel liggende landerijen zijn omgevormd tot stadspark.
  • Dorpen & Steden op de flanken van het Roerdal
    • Roermond (Vismarkt 1, Roermond). Roermond, zoals de naam van de plaats al aangeeft, is ontstaan daar waar de Roer in de Maas uitmond. Het laatste stuk van de Roer liep tussen de voormalige vestingwerken van Roermond door en is onderdeel van het beschermde stadsgezicht Roermond.
    • Sint Odiliënberg (Kerkplein bij 15, Sint Odiliënberg). Eeuwenlang het regionale centrum en huidige hoofdplaats van de gemeente Roerdalen midden in het Roerdal.
    • Andere dorpen & gehuchten: Vlodrop, Etsberg, Herkenbosch, Paarlo, Melick, Lerop
  • Watermolens
    • Vlodroppermolen (Tussen de Bruggen 24, Vlodrop). Turbinemolen uit 1875 daar waar de Rode Beek in de Roer uitmond. Deze watermolen is buiten gebruik, maar de turbine is vanaf de weg zichtbaar.
    • ECI-centrale (Molenweg 56, Roermond) uit 1920. Oudste in bedrijf zijnde waterkrachtcentrale van Nederland, gelegen aan een molentak van de Roer.
  • Historische kerken op flank van het Roerdal
    • Basiliek van de Heilige Wiro, Plechelmus en Otegerus (Kerkplein 15, Sint Odiliënberg). Kerk uit de 11e-12e-eeuw op kerkheuvel op een hoge oeverwal aan de Roer. Kerk is in 1957 tot basiliek verheven.
    • Onze-Lieve-Vrouwekapel (Kerkplein 12, Sint Odiliënberg). Parochiekerk uit de uit de 11e-12e-eeuw gebouwd direct naast de abdijkerk, de huidige Basiliek van de H.H. Wiro, Plechelmus en Otgerus.
    • Sint-Christoffelkathedraal (Grote kerkstraat 2, Roermond). Parochiekerk uit 1410 die in 1661 werd verheven tot kathedraal. De kathedraal bevindt zich 300 meter oostelijk van de plek waar de Roer uitmond in de Maas op een locatie ongeveer 8 meter boven de riviermonding.
bike

Activiteiten in het Roerdal

  • Wandelroutes
    • Sint Odiliënberg – Linnerheide – landgoed Hoosden (Kerkplein bij 15, Sint Odiliënberg). Rondwandeling (8 km).
    • Wandelen door het Roerdal bij Melick (John F. Kennedysingel 27, Melick). Rondwandeling (9 km) op noordoever van de Roer.
    • Rondje Sint-Odilienberg (Kerkplein bij 15, Sint Odiliënberg). Rondwandeling (12 km) aan beide zijden van de Roer van Sint Odiliënberg naar Melick en Paarlo.
    • Langs de Roer (Kerkplein bij 15, Sint Odiliënberg). Rondwandeling (22 km) aan beide zijden van de Roer van Sint Odiliënberg naar Vlodrop.
    • Maas-Niederrheinpad. Etappes 16 (17 km) en 17 (18 km) van dit langeafstandswandelpad gaan van Herkenbosch via Montfort naar Roermond en passeert de Roer twee maal, bij Sint Odiliënberg en in Roermond.
    • Pieterpad deel 2. Etappe 10 (22 km) van dit langeafstandswandelpad gaat van Swalmen naar Montfort en passeert de Roer bij Sint Odiliënberg.
  • Fietsroutes
    • Meinweg en Roerdal (Meinweg 2, Herkenbosch). Rondrit (36 km) door Roerdal en Nationaal Park De Meinweg.
    • De Merovingers (Kerkplein 10, Sint Odiliënberg). Rondrit (37 km) Sint Odiliënberg, Herkenbosch, Vlodrop, Posterholt.
    • De Maas (Kerkplein 10, Sint Odiliënberg). Rondrit (38 km) Sint Odiliënberg, Montfort, Linne.
    • Roermonds Roerdal (Hoofdstraat 10, Sint Odiliënberg). Rondrit (41 km) aan beide zijden van de Roer.
    • Everzwijn (Kerkplein 10, Sint Odiliënberg). Rondrit (42 km) Sint Odiliënberg, National Park de Meiweg.
  • Watersport/ Kanoverhuur
  • Overige activiteiten
    • Museum bezoek
      • Roerstreekmuseum (Kerkplein 10, Sint Odiliënberg). Streekmuseum Roerdal.
      • Cuypershuis (Pierre Cuypersstraat 1, Roermond). Museum over de vermaarde architect Pierre Cuypers in het voormalige woonhuis annex atelier van deze architect.
      • Historiehuis Roermond (Neerstraat 11, Roermond). Museum over de geschiedenis van Roermond.
    • Rondleiding ECI centrale (ECI 4A, Roermond).
Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

  • Hotels
    • Kasteel Daelenbroeck (Kasteellaan 2, Herkenbosch).
    • Boshotel Vlodrop (Boslaan 1, Vlodrop).
    • Kasteeltje Hattem (Maastrichterweg 25, Roermond).
    • Diverse hotels in Roermond
  • B&B
    • BergOpwaerts (Hagekruisweg 7, Sint Odiliënberg).
    • Droomzz (Daelenbroekweg 17, Herkenbosch).
  • Recreatiepark
    • Vakantiepark Boschbeek (Meinweg 1, Herkenbosch).
  • Vakantiehuis
    • Koetsierswoning (Paarloweg 11, Sint Odiliënberg).
  • Camping

Landschap & Natuur

Het Roerdal wordt gekenmerkt door de vrij meanderende Roer begeleid door populieren en broekbossen. Het rivierdal is een vrij vlak gebied met daarin landbouwgronden en natuurgebieden met bossen, inunderende graslanden, afgesloten meanders, en hoefijzervormige plassen. Diverse meanders van de Roer vertonen nog open water met watervegetaties en oevers bestaande uit o.a. wilgenstruwelen en zeggenvegetaties. Op de hoger gelegen gronden bevinden zich eiken-berken- en eiken-beukenbossen en op sommige plaatsen productiebossen van grove dennen.

De Roer is een zeer visrijk rivier en er komen wel 50 verschillende soorten vissen in voor, waaronder de zalm, beekprik, rivierprik, bittervoorn en grote modderkruiper. Het is daarmee de meest vissoortenrijke rivier van Nederland. Ook komen er een aantal bijzondere waterplanten voor, zoals de vlottende waterranonkel.

De dode riviermeanders zijn belangrijk voor waterinsecten zoals de gaffelibel en als voortplantingsplaats voor amfibieën, zoals de rivierdonderpad en de kamsalamander. Ook komen er voor stromende laaglandbeken kenmerkende broedvogels als ijsvogel, grote gele kwikstaart en oeverzwaluw voor. Daarnaast is het Roerdal een belangrijk leefgebied voor de watervleermuis en de das. Het Roerdal is een Natura 2000 gebied.