Opwettense Watermolen – Dubbelmolen met de twee grootste raderen van Nederland

3 minuten leestijd

De Opwettense Watermolen is een van de mooiste watermolens van Nederland die staat aan de meanderende Kleine Dommel in het buurtschap Opwetten bij Nuenen. Met 9,3 en 7,5 meter heeft deze dubbelmolen de twee grootste waterraderen van Nederland. Deze voormalige banmolen bestaat uit een draaivaardige korenmolen, en heeft vroeger ook gefungeerd als zaag-, olie- en volmolen. Naast de grotendeels houten molen ligt al eeuwenlang een weijer, een visvijver. De Opwettense molen is in 1884 door Vincent van Gogh geschilderd.

Opwettense watermolen – Banmolen

De Opwettense Watermolen wordt voor het eerst vermeld in 1335 maar staat waarschijnlijk al ongeveer duizend jaar op deze plek aan de grotendeels natuurlijk meanderende kleine Dommel. Waarschijnlijk is hij gebouwd door monniken van de abdij van Sint-Truiden, een in die tijd machtige Belgische kloosterorde die verschillende dorpen in Noord-Brabant bezat.

Daarna kwam de watermolen achtereenvolgens in bezit van de heren van Dieteren, een heerlijkheid bij Susteren in Limburg, en Mierlo die de watermolen verpachten. Tot 1798 was de Opwettense watermolen een banmolen waar de inwoners verplicht hun graan moesten laten malen tegen betaling van een deel van de bemalen goederen.

Watermolen met grootste raderen van Nederland

De Opwettense watermolen is een dubbele onderslagmolen die heeft gefungeerd als koren-, olie-, zaag- volmolen. Deze watermolen heeft het grootste waterrad van Nederland; het rad van de korenmolen heeft een diameter van 9,3 meter. Maar ook het tweede rad, met een diameter van 7,5 meter, is groter dan het rad van enig andere Nederlandse watermolen.

De huidige molen dateert uit 1766 nadat de voorganger twee jaar eerder volledig was afgebrand. Het bestaat uit twee grotendeels houten gebouwen op bakstenen voet. In het kleine hogere gebouw met een vooruitstekende luikkap bevind zich de korenmolen die nog maalvaardig is. In dit gebouw bevond zich in het verleden ook een houtzaagmolen, maar daar zijn nog slecht onderdelen van aanwezig. In het grote lagere gebouw bevond zich de oliemolen en korte tijd ook een volmolen. Deze zijn niet langer operationeel maar er resteren nog onderdelen.

Opwettense Watermolen Waterrad

Watermolenlandschap

De Kleine dommel heeft een relatief klein verval, en alleen bij voldoende opstuwing van het rivierwater kan de watermolen draaien. Daarom bevind zich tussen de watermolens een stuw met een hoogte van 1,4 meter. In deze stuw bevinden zich overblijfselen van een palingval.

Het opstuwen van het rivierwater resulteerde bovenstrooms van de Opwettense Watermolen in een overstromingszones. Dit zorgt voor een natuurlijke (lichte) bemesting van de graslandpercelen van dit vloeiweidecomplex. Dit watertoevoer naar deze graslanden werd geregeld met kleine greppels en waterinlaatwerkjes.

Om te voorkomen dat de boeren stroomopwaarts al te veel last hadden van het opgestuwde water bij een watermolen liet Karel V, Heer der Nederlanden, in 1545 per watermolen vaststellen tot welke hoogte het water mocht worden opgestuwd. Deze peilmerk of pegel is in het restaurant aanwezig.

In het stroomgebied van de Dommel stonden in de negentiende eeuw maar liefst 38 watermolens, waarvan de meeste verdwenen zijn. In het geval van de Opwettense watermolen zijn zowel de watermolen stroomopwaarts, de Collse watermolen, als stroomafwaarts, de Hooydonkse watermolen, nog steeds aanwezig.

Viskwekerij in de weijer

Op nog geen 20 meter van de watermolen ligt daarnaast een visvijver die zeker al sinds 1453 als één geheel met de watermolen werd verpacht. Deze visvijver was een zogenaamde weijer en werd gebruikt als viskwekerij. Weijers zijn niet al te diep en werden aangelegd in de bovenloop van kleine beken.

Met dammen werd het water vastgehouden en op het laagste punt bevond zich een sluis, zodat de vis simpelweg gevangen kon worden door het waterpeil te laten zakken. Ook werd de beekloop deels omgeleid om de watertoevoer beter te kunnen regelen en het bij een te grote toevoer om de weijer heen te kunnen leiden. Deze sluis is inmiddels verdwenen in de visvijver bij de Opwettense watermolen maar de weijer is nog steeds goed herkenbaar.

verrekijker

Bezienswaardigheden bij de Opwettense Watermolen

  • Opwettense Watermolen (Opwettenseweg 203, Nuenen). Watermolencomplex bestaande uit twee houten watermolens uit 1766.
    • Koren- en Zaagmolen. Noordelijke hoge gebouw. De korenmolen is nog maalvaardig. Van de zaagmolen zijn nog onderdelen aanwezig.
    • Olie- en Volmolen. Zuidelijke lagere en lange gebouw. Deze watermolen is niet draaivaardig. Wel zijn er nog enkele onderdelen aanwezig. Achterin die lange gebouw bevond zich het verblijf voor knechten. Tegenwoordig in gebruik als restaurant.
    • Droogschuur. Naast de oliemolen bevind zich de droogschuur van de leerlooierij die in 2012 is herbouwd en waarin zich een restaurant in bevind.
  • Molenaarswoning (Opwettensweg 199 en 201, Nuenen). Dubbele woning uit 1743 noordelijk van de watermolen.
  • Molenbiotoop (Opwettenseweg bij 203, Nuenen)
    • Molenkolk. Restant van molenkolk die aanzienlijk verkleind is doordat hij rond 1960 grotendeels volgestort is bij de aanleg van de Opwettense weg.
    • Visvijver. Twintig meter zuidelijk van de watermolen gelegen voormalige weijer.
    • Vispassage. Er is een vistrap aangelegd door de visvijver heen.
bike

Activiteiten bij de Opwettense Watermolen

Eten en drinken

Eten & drinken

  • De Watermolen van Opwetten (Opwettenseweg 203, Nuenen).
  • Zowel in het naastgelegen Nuenen als Eindhoven bevinden zich diverse restaurants.
Overnachten

Overnachten

  • Hotels
    • In het naastgelegen Eindhoven bevinden zich diverse Hotels.
  • B&B
    • Bed and Breakfast Opwetten (Vorsterdijk 8, Nuenen).
  • Vakantiehuisje
    • ’t Wettenhuys (Wettenseind 8A, Nuenen)

Landschap en Natuur

Tot 1,5 kilometer bovenstrooms van de Opwettense watermolen wordt een gebied van 85 hectare beïnvloed door de stuw van de watermolen. De Kleine Dommel meandert grotendeels als vanouds door dit watermolenlandschap. Het gebied was sterk agrarisch in gebruik, maar wordt omgevormd tot een natuurgebied waarbij de (restanten) van een kleinschalig cultuurlandschap met bosjes, houtsingels, knotbomen en onregelmatig verkavelde graslanden de basis vormen.

Een kilometer ten noordwesten van de Opwettense watermolen ligt daar waar de Dommel en de Kleine Dommel samenkomen landgoed Eckart. Dit bestaat grotendeels uit een gemengd bos afgewisseld door kleine weilanden en doorkijkjes naar het Kleine Dommeldal.