Oostendorper Watermolen – Dubbele watermolen met drie raderen

6 minuten leestijd

De Oostendorper watermolen is een van de mooiste watermolens van Nederland en een van de twee nog werkende dubbele watermolens met drie raderen. Deze watermolen aan de Buurserbeek worden gebruikt voor met malen van graan en het persen van oliezaden. De molenstuw bevat een bijzonder visvangconstructie en bij de molenkolk staat een bakspieker waar het brood werd gebakken.

Rondom deze watermolen is, in de zeventiende- en achtiende-eeuw druk bevaarde Buurserbeek, op last van de stad Deventer in 1633 een omvang met schutsluizen aangelegd om de scheepvaart niet langer te belemmeren. Uit deze Botterbeek wordt met een uniek watersysteem water naar de vloeivelden op landgoed Het Lankheet geleid om er de opbrengst van de landbouwgronden te verhogen.

Oostendorper molen – Vervanging van watermolen op andere locatie

De Oostendorper watermolen is in 1548 gebouwd ter vervanging van een ongeveer 1,5 kilometer stroomafwaarts gelegen watermolen. Deze Veddersmolen was tijdens de Gelderse oorlogen (1502-1543) in verval geraakt. Na inspectie van de watermolen in 1544 in opdracht van de Hollandse Rekenkamer, die het gebied pachtte van Keizer Karel V heer der Nederlanden, werd geadviseerd om deze molen te herbouwen op een andere locatie.

De nieuw gebouwde watermolen werd vernoemd naar haar eerste pachter, Johan ten Oostendorp. Deze nieuwe houten molen werd echter al in 1584 tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spaansgezinden platgebrand. Pas in 1634 werd de watermolen vervangen door de huidige stenen dubbelmolen. Het onderstuk hiervan bestaat uit Bentheimer steen en het bovenste gedeelte uit vakwerk. Beide molens hebben een rood pannendak. Naast het watermolencomplex ligt een monumentale schuur in dezelfde bouwstijl uit de achtiende-eeuw.

Oostendorper watermolen.Drie waterraderen

Dubbele koren- en oliemolen met drie raderen

De Oostendorper watermolen is een door het water van de Buurserbeek aangedreven dubbele koren- en oliemolen met drie onderslagraderen. Het is naast de Watermolen van Singraven de enige werkende watermolen van Nederland met drie waterraderen. Op de noordelijke oever staat de korenmolen met twee waterraderen en op de zuidelijke oever de oliemolen met één waterrad. De houten waterraderen hebben een diameter van 4,7 meter.

Molenstuw – Optimale waterkracht en vistrap

De Oostendorper watermolen staat aan de 58 kilometer lange Buurserbeek lange die ontspringt bij het Duitse Ahaus en in de IJssel uitmondt bij Deventer. De Buurserbeek is een snelstromende laaglandbeek die het gehele jaar watervoerend is en een relatief groot verval van ongeveer 1 meter per kilometer heeft. Echter, om de watermolen optimaal te laten werken is ook de continue aanvoer van voldoende water noodzakelijk. Om dit zeker te stellen bevind zich direct naast de waterraderen van de Oostendorper watermolen een 3 meter hoge waterstuw.

Tussen de waterraderen bevindt zich een aalkorf, een lattenbodem met smalle openingen tussen de latten. Als de stuw voor deze palingval geopend wordt, stroomt het water van de beek door de open lattenbodem weg. De bodem werkt als een zeef waar de dikke paling achterblijft terwijl de jonge aaltjes door de openingen kunnen ontsnappen. Deze constructie is bij Nederlandse watermolens alleen ook aanwezig bij de Leumolen in Limburg.

Botterbeek. Schutsluis

De Botterbeek – Oude omvloed met schutsluizen voor de scheepvaart

De molenstuw is niet passeerbaar voor boten en daarom moesten de goederen die over de Buurserbeek vervoerd werden bij de watermolen overgeladen worden en werden de schuitjes met een takel over de stuw getild. Echter, deze beek was eeuwenlang een belangrijke vaar- en handelsroute, in het bijzonder voor het transport van leem en hout(-skool) voor de industrie in Deventer. Andersom werd graan overgeslagen in de molenkolk van de Oostendorper Watermolen. In de hoogtijdagen voeren er dagelijks 20 à 30 potten over de Buurserbeek. Dit waren tamelijk kleine houten boten met weinig diepgang die als vlotten over de snelstromende beek werden geboomd.

Vanwege de hindernis die de molenstuw vormde werd in 1663 op last van de stad Deventer een omvloed, een omleiding voor de scheepvaart, om de Oostendorper molen gegraven. In deze Botterbeek bevonden een aantal schutsluisjes om het grote verval te overbruggen. De oorspronkelijke loop van de Botterbeek en een drietal sluizen zijn recentelijk in ere hersteld.

verrekijker

Bezienswaardigheden bij de Oostendorper watermolen

  • Watermolencomplex
    • Oostendorper watermolen (Watermolenweg bij 3).
    • Boerderij met schuren (Watermolenweg 3). Gebouwen in zelfde bouwstijl als watermolen naast de Oostendorper watermolen
    • Bakspieker (Watermolenweg bij 3). Aan de rand van de molenkolk staat een bakspieker, een klein schuurtje met een bakoven die in verband met het brandgevaar op veilige afstand van de andere gebouwen staat.
  • Molenbiotoop
    • Molenkolk (Watermolenweg bij 3). De vijver achter de watermolen is ontstaan doordat het water hier met zoveel kracht neerkomt dat de oevers afkalven.
    • Molenstuw (Watermolenweg bij 3).
    • Botterbeek (Watermolenweg bij 4). Omvloed rondom Oostendorper watermolen.
    • Schutsluizen in de Botterbeek (Watermolenweg bij 4). Replica’s van 17e-eeuwse waterwerken tegenwoordig gecombineerd met een vistrap.
    • Gekanaliseerde Buurserbeek. Tussen de oude loop van de Buurserbeek en de Botterbeek ligt het traject van de in 1938 gekanaliseerde Buurserbeek.
  • Landgoed Het Lankheet (Lankheterweg bij 3). Ongeveer 500 hectare groot landgoed ten zuiden van de watermolen waar de Botterbeek doorheen stroomt. Het landgoed bestaat grotendeels uit bossen, maar kent ook kleinschalige landbouw, heidevelden en rietfilters als onderdeel van een vloeiweidensysteem.
bike

Activiteiten bij de Oostendorper Watermolen

Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

Landschap & Natuur

De Oostendorper watermolen ligt aan de Buurserbeek in het gevarieerde Twentse coulisselandschap. Dit eeuwenoude kleinschalige landschap wordt gekarakteriseerd door onregelmatig verkavelde percelen met houtsingels, boerenerven en veel kleine bosjes.

Direct zuidelijk van de watermolen ligt landgoed Het Lankheet dat grotendeels uit bossen afgewisseld met diverse kleinere heidevelden bestaat. Op dit landgoed bevinden zich een eeuwenoud vloeiweidensysteem dat gevoed wordt vanuit de omvang rondom de Oostdorper watermolen. Met behulp van wallen, dammen, greppels en watergangen wordt voedselrijk water uit de Botterbeek naar de weidegronden geleid om ze regelmatig te overstromen en daarmee de landbouwopbrengst te verhogen.

Drie kilometer ten oosten van de Oostendorper watermolen ligt hoogveengebied Haaksbergerveen en vijf kilometer stroomopwaarts stroomt de Buurserbeek langs heidegebied Buurserzand.