De 25 mooiste historische steden en dorpen van Zeeland

Top 25 – Woonplaatsen met de hoogste monumentendichtheid van Zeeland

1. Middelburg (893). Belangrijke historische zeevaartstad (VOC) en vestingstad, en hoofdstad van de provincie Zeeland. In de historische kern van Middelburg staan 1.099 rijksmonumenten, waaronder de Oostkerk die in de Top 100 van meest bijzondere rijksmonumenten van Nederland staat.
2. Zierikzee (816). Middelgrote middeleeuwse handelsstad aan de Oosterschelde. Vier van de 557 rijksmonumenten in de historische stadskern van Zierikzee, staan in de Top 100 van meest bijzondere rijksmonumenten van Nederland; huis de Haene, de stadspoorten Noord- en Zuidhavenpoort, en het Stadhuis van Zierikzee. Hiermee is Zierikzee, na Amsterdam, Den Haag en Maastricht, de stad met de meeste monumenten in deze Top 100.
3. Sint Anna ter Muiden (629). Verschrompeld handelsstadje, en voormalige voorhaven van Brugge, met slechts 45 inwoners. Sint Anna ter Muiden is de woonplaats met de hoogste monumentendichtheid van Nederland.
4. Vlissingen (346). Middelgrote middeleeuwse handelsstad aan de Westerschelde.
5. Goes (262). Middelgrote middeleeuwse handels- en vestingstad op het voormalige eiland Zuid-Beveland.
6. Veere (244). Handels- en vestingstad aan het Veerse Meer, dat eeuwenlang het handelsmonopolie met Schotland bezat. Veere is één van de kleinste steden van Zeeland en één van de kleinste vestingsteden van Nederland. Binnen de Vesting Veere staan 127 rijksmonumenten, waaronder de het laatgotische Stadhuis van Veere die in de Top 100 van meest bijzondere rijksmonumenten van Nederland staat.
7. Hulst (135). Eén van oudste handelssteden en mooiste vestingsteden van Nederland, wiens vestingwerken nog grotendeels intact zijn.
8. Brouwershaven (84). Markt- en havenstadje gelegen aan de voormalige zeearm Grevelingen. Brouwershaven is één van de kleinste steden van Zeeland en één van de kleinste vestingsteden van Nederland.
9. Sluis (64). Handels- en vestingstad aan het inmiddels dichtgeslibde zeearm het Zwin, die de rol van Sint Anna ter Muiden als voorhaven van Brugge overnam. Sluis is één van de kleinste steden van Zeeland.
10. Kloetinge (63). Kerkdorp rond marktveld met ommuurde vaete (dorpsvijver) naast de dorpskerk. Ten oosten van de dorpskern ligt buitenplaats Jachthuis Kloetinge, in 1871 gebouwd in opdracht van de ambtsheer van Kloetinge.
11. Dreischor (41). Kerkringdorp op Schouwen-Duivenland, rond de dorpskerk. Dreischor is één van de weinig dorpen waar nog een gracht rond de kerk, en het voormalige kerkhof, aanwezig is.
12. Baarland (37). Kasteeldorp met achter de centraal gelegen kerk de restanten van Slot Baarland, met op de, met hoektorens ommuurde en omgrachte, voorburcht het tot landhuis getransformeerde koetshuis. Tussen de kerk en de dorpsvijver (vaete) bevind zich een langgerekt marktveld. Westelijk van de dorpskern bevinden zich de fundamenten van het omgrachte kasteel Hellenburg.
13. Noordgouwe (36). Kerkringdorp op Schouwen-Duivenland met, net als Dreischor, rond de dorpskerk en het voormalige kerkhof een intacte gracht.
14. Aardenburg (35). Handels- en vestingstadje in Zeeuws-Vlaanderen. Het stadje bezit nog één intacte stadspoort, de Westpoort. En de Sint-Bavokerk, die rond 1230 gebouwd is in de stijl van de Scheldegotiek, staat in de top-100 van meest bijzondere rijksmonumenten van Nederland.
15. Nisse (27). Kerkdorp op Zuid-Beveland. Bij de centraal gelegen dorpskerk bevind zich aan de ene kant het marktveld met dorpsvijver en dorpspomp, en aan de andere kant de restanten (vliedberg, toegangshek, kasteelboerderij) van mottekasteel, en later buitenplaats, Hof ter Nisse.
16. Retranchement (26). Vestingdorp dat is ontstaan binnen een tijdens de Tachtigjarige Oorlog aangelegde veldschans (een retranchement) op de noordoever van het later verzande Zwin. Binnen deze langgerekte gebastioneerde vestingwal, met oorspronkelijk aan elk uiteinde een fort, woonden eerst alleen soldaten maar dit legerkamp groeide later uit tot dorp.
17. IJzendijke (25). Handels- en vestingstadje in Zeeuws-Vlaanderen. IJzendijke is één van de kleinste steden van Zeeland.
18. Colijnsplaat (23). Dorp dat in 1598 is gesticht als havenplaats aan de Oosterschelde na inpoldering van de Oud-Noord-Bevelandpolder. Dit voorstraatdorp bestaat uit kaarsrechte percelen aan beide zijden van de Voorstraat. Deze hoofdstraat van het dorp ligt tussen de dijk, met daarachter de haven, en de kerk.
19. Sint-Maartensdijk (21). Markt- en havenstadje op Tholen, bij het voormalige Kasteel van Sint-Maartensdijk. Het dorp lag aan, de inmiddels afgedamde, zeegeul de Pluimpot die het eiland Tholen lange tijd in tweeën deelde.
20. Borssele (17). Ontginningsdorp uit 1616 gesticht in de nieuwe polder Borssele, een droogmakerij van het verdronken eiland West-Borssele. Het op de tekentafel ontworpen Borssele heeft een strak rechthoekig stratenpatroon, volgens de ideale verhoudingen van de gulden snede. Het dorp ligt rond een groot rechthoekig groen dorpsplein met daarop aan de ene kant de kerk, en aan de andere kant een vaete, een drinkplaats voor het vee. Ten noordoosten van de dorpskern bevind zich de 7 meter hoge motte (vliedberg) van het voormalige kasteel van Troye, het stamslot van de machtige heren van Borssele.
21. Tholen (15). Middeleeuws handelsstadje op het eiland Tholen. De stad Tholen werd tijdens de Tachtigjarige Oorlog omgevormd tot een vestingstad als onderdeel van verdedigingswerken ter bescherming van de binnenvaart over de Eendracht, het water tussen het eiland Tholen en Noord-Brabant, later opgenomen in het Schelde-Rijnkanaal.
22. Burgh-Haamstede (14). Dubbeldorp op Schouwen-Duiveland, van de aan elkaar gegroeide dorpen Haamstede, ontstaan naast Slot Haamstede, centrum één van de grootste landgoederen in Zeeland, en het dorp Burgh bij de Ringwalburcht Burgh.
23. Schuddebeurs (8,4). Gehucht midden op Schouwen-Duiveland waar op de (lokaal) zandige bodem een klein, natuurlijk, bos aanwezig is. Hier lieten in de zeventiende eeuw regentenfamilies uit het nabijgelegen Zierikzee buitenhuizen bouwen. Hiervan bestaan er nog zes, waaronder de historische buitenplaatsen Mon Plaisir en Heesterlust.
24. Wemeldinge (6,5). Kerkdorp aan de Oosterschelde. De historische dorpskern bevind zich aan beide zijden van de, met leilinden beplante, brede Dorpsstraat. In het verlengde van deze oude dorpsdijk ligt de 10 meter hoge Vliedberg Wemeldinge, de motte van het voormalige kasteel Wemeldinge. Dit is de hoogste vliedberg van Zeeland met vlak ernaast, op een drie meter hoge vliedberg, de middeleeuwse dorpskerk.
25. Oostkapelle (4,7). Kerkringdorp in het noordwesten van Walcheren. De binnenduinrand op het grondgebied van Oostkapelle is onderdeel van buitenplaatsenzone ‘De Manteling van Walcheren’, met daarin vijf historische buitenplaatsen, die liggen op drie van de grootste landgoederen van Zeeland.

De mooiste historische woonplaatsen van Zeeland zijn gerangschikt op hun monumentendichtheid (aantal onroerend goed rijksmonumenten in de (historische) woonkern (i.e. excl. buitengebied) per 100 hectare landoppervlak). Historische woonplaatsen zijn dorpen en steden waarvan de historische kern de status van beschermd stads- of dorpsgezicht heeft, of plaatsen die andere historische karakteristieken hebben, zoals (onderdeel van) buitenplaatsenzones (Schuddebeurs, Oostkapelle), kasteeldorpen (Burgh-Haamstede, Baarland) of de aanwezigheid van (groten-)deels intacte vestingwerken (Sluis, Retranchement, IJzendijke en Aardenburg).