Drenthe is, na Flevoland, de provincie met de minste rijksmonumenten van Nederland. Niet heel verbazingwekkend voor een provincie met slechts drie historische steden en een platteland waar armoede eeuwenlang het leven domineerde. Desondanks kent Drenthe tientallen mooie historische woonplaatsen waar het is alsof je teruggaat in de tijd.
De armoede betrof enerzijds het armoedige bestaan van de Drentenaren zelf. De droge plekken in deze provincie waren arme zandgronden, waar men woonde in boerderijen rond een centrale brink. De armoede waarschijnlijk ook één van de redenen dat er toch nog zoveel historische brinkdorpen omringd door grote, riet-gedekte Saksische boerderijen resteren: er was simpelweg geen geld om iets nieuws te bouwen.
De grootschalige ontginning van het uitgestrekte Bourtangermoeras in het oosten van Drenthe vanaf de negentiende eeuw, verbeterde het leven van de meeste Drentenaren niet echt: turfgraven was zwaar werk en betaalde slecht. De veenarbeiders woonden dan ook veelal in kleine armoedige woningen, vaak zelfs in plaggenhutten, langs kaarsrechte turfvaarten.
Maar ook de komst van de Maatschappij van Weldadigheid, die duizenden armen uit de rest van Nederland in het noordwesten van Drenthe een kans op een beter bestaan bood door hen de daar gelegen laagveengebieden te laten ontginnen, verbeterde de economische situatie van Drenthe niet echt. Wel hebben de activiteiten van de Maatschappij van Weldadigheid geleid tot het ontstaan van een aantal fraaie ontginningsdorpen, en het is dan ook niet voor niets dat Frederiksoord, Wilhelminaoord en Veenhuizen, als onderdeel van de Koloniën van Weldadigheid, op de UNESCO werelderfgoedlijst staan.
De meeste van deze sfeervolle oude dorpen en steden van Drenthe hebben de status van beschermd dorps- of stadsgezicht, als erkenning van hun cultuurhistorische waarde. De monumentendichtheid is een goede maat om de mooiste historische dorpen en steden van Drenthe te rangschikken.
Top 25 – Woonplaatsen met de hoogste monumentendichtheid van Drenthe
- Coevorden (167). Historische vestingstad.
- Assen (140). Historisch bestuurscentrum en hoofdstad.
- Orvelte (138). Brinkdorp.
- Meppel (99). Historische handelsstad.
- Westeinde – Dwingeloo (77). Buurtschap rond brink.
- Zuidvelde (62). Brinkdorp.
- Frederiksoord (55). Koloniedorp.
- Echten (45). Kasteeldorp.
- Anloo (42). Brinkdorp.
- Gees (34). Brinkdorp.
- Oosterse Bos – Schoonebeek (33). Agrarisch buurtschap.
- Westervelde (31). Brinkdorp.
- Dwingeloo (30). Brinkdorp.
- Westerse Bos – Schoonbeek (28). Agrarisch buurtschap.
- Eexterveenschekanaal (27) Kanaaldorp.
- Aalden (24). Brinkdorp.
- Havelte (21). Brinkdorp.
- Zuidlaren (14). Brinkdorp.
- Diever (14). Brinkdorp.
- Wilhelminaoord (10). Koloniedorp.
- Veenhuizen (8,2). Koloniedorp.
- Eelde-Paterswolde (7,3). Buitenplaatsendorp.
- Vries (4,3). Brinkdorp.
- Ten Arlo – Zuidwolde (3,2). Buurtschap rond brink.
- Annerveenschekanaal (2,5). Kanaaldorp.
De mooiste historische woonplaatsen van Drenthe zijn gerangschikt op hun monumentendichtheid berekend op basis van het gewogen aantal onroerend goed rijksmonumenten (*2), provinciale monumenten (*2), bovengronds herkenbare archeologische rijksmonumenten (*2) en gemeentelijke monumenten in de historische woonkern per 100 hectare landoppervlak. Historische woonplaatsen zijn dorpen en steden waarvan de historische kern de status van beschermd stads- of dorpsgezicht heeft, inclusief Diever & waar minimaal 5 rijksmonumenten staan.
Het Verhaal van de mooiste historische dorpen en steden van Drenthe
Wat direct opvalt aan de ranglijst met 25 mooiste historische steden en dorpen van Drenthe, is dat het voor bijna de helft bestaat uit brinkdorpen, ook wel esdorpen genaamd. Deze brinkdorpen ontstonden op de helling van een beekdal, op de vruchtbare grens tussen nat en droog. Het zijn (de opvolgers van) de Drentse oerbuurschappen, met rond een open plek (de brink) gebouwde riet-gedekte Saskische, ofwel hallenhuis-, boerderijen en woningen, en vaak ook de kerk. De onverharde brink, en in sommige dorpen zelfs meerdere brinken, werden in veel gevallen (deels) met bomen beplant, en er bevond zich vaak een dobbe, een kuil vol water die werd gebruikt als drinkplaats voor het vee, om de was in te doen en als bluswater. Op de brink werd het vee ’s-ochtends verzameld om te gaan grazen buiten het dorp. Daar bevonden zich zowel de ‘woeste’ heidegronden en bossen, als ook de bolle esakkers, waar granen werden verbouwd.
En natuurlijk staan alle drie de Nederlandse koloniedorpen die onderdeel zijn van UNESCO werelderfgoed Koloniën van Weldadigheid, i.e. Frederiksoord, Wilhelminaoord en Veenhuizen, op de ranglijst met plaatsen met de hoogste monumentendichtheid van Drenthe. Hetzelfde geld voor de drie historische steden van Drenthe, i.e. Coevorden, Assen en Meppel.
Bovendien staan veel van de historische huizen van aanzien in Drenthe i.e. kasteel Coevorden, havezaten en historische buitenplaatsen, in, of bij, de mooiste historische dorpen en steden van Drenthe. Hieronder bevinden zich zes, van de negen, nog bestaande Drentse havezaten; Huis te Echten in Echten, Oldengaerde in Westeinde-Dwingeloo, Westrup in Dwingeloo, Laarwoud in Zuidlaren en de havezaten Oosterbroek en Vennebroek in Eelde-Paterswolde. Datzelfde geld voor meer dan de helft van de twaalf Drentse historische buitenplaatsen; (i) de tot buitenplaats getransformeerde havezaten Oldengaerde, Huis te Echten, Laarwoud en Vennebroek, en (ii) de historische buitenplaatsen De Braak en De Duinen in Eelde-Paterswolde en Overcingel in Assen.
Bijzonder voor Drenthe zijn daarnaast de hunebedden, die zich in Nederland op drie na allemaal in Drenthe bevinden. Zeven van de hunebedden staan in de buitengebieden van de mooiste historische dorpen van Drenthe (i.e. Anloo (3), Havelte (2), Westveld – Norg (1) en Diever (1). De woonplaats met de meeste van de 53 Nederlandse hunebedden is echter de ‘nieuwe stad’ Emmen, met 10 hunebedden in zowel haar buitengebied als binnen de bebouwde kom.
De mooiste historische steden en dorpen van Drenthe
Coevorden – Kasteelstad die de oostelijke toegang tot Drenthe bewaakte
Coevorden is een middeleeuwse stad aan de grens met Duitsland. Deze plaats heeft niet alleen de hoogste monumentendichtheid van Drenthe, maar hier staat ook het enige kasteel van deze provincie. Coevorden is ontstaan op en rond de voorburcht van Kasteel Coevorden. Het kasteel is in de middeleeuwen gebouwd naast de enige begaanbare route door het Bourtangermoeras, een eens gigantisch aaneengesloten hoogveengebied dat het oosten van Drenthe bedekte. Vanuit kasteel Coevorden werd de oostelijke toegang tot Drenthe bewaakt en er werd tol geheven op de handelswaar.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1468-1648), werd het strategisch belangrijke Coevorden omringd door stervormige vestingwerken, waarvan delen resteren.
Wat is er te Zien en Doen in Coevorden (Kasteel bij 29, Coevorden)?
Assen – Bestuurscentrum van Drenthe
Assen is al ruim vier eeuwen het bestuurscentrum van Drenthe. Het ontstond in 1588, bij de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden dat werd bestuurd door de Staten-Generaal. In dit bestuurscollege had het gewest Drenthe één afgevaardigde, de Drost van Drenthe.
Drenthe werd vanaf dat moment bestuurd door het nieuw gevormde College van Drost en Gedeputeerden van Drenthe, en Assen werd gekozen als de vaste vergaderplaats. Daarna ontwikkelde het zich tot een bestuurscentrum met deftige patriciërshuizen voor de rijke Drentse elite. Nog altijd is Assen, dat in 1809 per Koinklijk Besluit tot stad werd verheven, de hoofdstad van Drenthe en zetelen de Provinciale Staten van Drenthe er.
Wat is er te Zien en Doen in Assen (Brink bij 1, Assen)?
Orvelte – Karakteristiek Drents oerdorp
Orvelte is een brinkdorpje, met rond de centrale veelhoekige brink een tiental, riet-gedekte Saksische boerderijen aan een nog deels door veldkeien bestrate weg rond de brink.
Dit monumentendorp is één groot openluchtmuseum, maar dan één waar nog altijd mensen wonen. Er zijn verschillende attracties die een goed beeld geven van hoe het leven in Drenthe er in het verleden was.
Wat is er te Zien en Doen in Orvelte (Dorpsstraat bij 3, Orvelte)?
Meppel – Belangrijkste historische handelsstad van Drenthe
Meppel ligt in het uiterste zuidwesten van Drenthe aan het Meppelerdiep. Deze waterweg was in de middeleeuwen de enige goed begaanbare (vaar-)route tussen Drenthe en de Zuiderzee. Tussen Drenthe en de Zuiderzee lag toen een groot ondoordringbaar laagveenmoerasgebied, waarvan nog grote delen resteren in Nationaal park Weerribben-Wieden.
In die tijd was de route langs Meppel dan ook de enige manier om vanuit het westen de centrale zandgronden van Drenthe te bereiken. Aangezien Drenthe toen tot het Oversticht behoorde, was dit voor de bisschoppen van Utrecht een zeer belangrijke toegangsweg tot een deel van hun landsheerlijkheid. Bovendien had Meppel zowel over land als over water een goede verbinding met het Drentse achterland. Zo werd Meppel al vroeg een belangrijke doorvoerhaven van handelsgoederen uit het Drentse en zelfs Duitse achterland. Het belang van deze stad nam nog verder toe nadat de hoog- en laagveengebieden oostelijk en westelijk van Meppel waren ontgonnen. Toen werd deze stad ook een belangrijke doorvoerhaven voor zowel turf als boter en andere melkproducten geproduceerd op de ontgonnen veenweidegebieden rondom Meppel.
Wat is er te Zien en Doen in Meppel (Kerkplein bij 21, Meppel)?
Westeinde – Brinkdorp bij havezate
Westeinde is een buurtschap met diverse grote, riet-gedekte, Saksische boerderijen, een daglonerswoning en Villa Nyengaerde, rond een driehoekige brink. Aan de zuidelijke punt van de brink bevind zich de historische buitenplaats en havezate Oldengaerde.
Westeinde is een dochternederzetting van Dwingeloo, waarmee het via een lint van boerderijen in verbinding staat.
Wat is er te Zien en Doen in Westeinde (Westeinde bij 59, Dwingeloo)?
Zuidvelde – Door Saksische boerderijen omringde brink
Zuidvelde is een agrarische nederzetting met acht monumentale Saksische boerderijen rond een grote, grotendeels met eiken beplante, brink waar een beekje doorheen stroomt.
Deze kleine buurtschap is een dochternederzetting van Norg. In het Tonckensbos, dat direct noordelijk van de historische kern van Zuidvelde ligt zuidelijk van het Tonckensstraatje, bevinden zich veertig grafheuvels en een licht gebogen aarden eswal.
Wat is er te Zien en Doen in Zuidvelde (Brink bij 1, Zuidvelde)?
Frederiksoord – Koloniedorp gesticht ter bestrijding van armoede
Frederiksoord is één van de drie Nederlandse koloniedorpen die onderdeel is van UNESCO werelderfgoed Koloniën van Weldadigheid. Het dorp is, net als het noordwestelijk eraan grenzende Wilhelminaoord, ontstaan als voorzieningencentrum voor twee vrije ontginningskolonies (de proefkolonie en kolonie II). Deze kolonies waren rond 1818 gesticht op de woeste gronden in het grensgebied van Drenthe en Friesland door de particuliere organisatie ‘Maatschappij van Weldadigheid’, die zich inzette voor de bestrijding van armoede.
Armen uit verschillende delen van het land werd een bestaan geboden door ze een koloniewoning, een klein keuterboerderijtje, ter beschikking te stellen van waaruit ze de omliggende woeste gronden konden ontginnen en vervolgens bewerken. De koloniehuisjes stonden op regelmatige afstand van elkaar langs kaarsrechte wegen en vaarten.
Het dorp Frederiksoord werd rond 1884 gesticht, bij het uit 1770 stammende Hotel Frederiksoord. Hier werden o.a. een bakkerij, tuinbouwschool, bosbouwschool, postkantoor en dokterswoning gebouwd.
Bovendien bestuurde de ‘Maatschappij van Weldadigheid’ haar organisatie en de koloniën vanuit Huis Westerbeek in Frederiksoord. Dit herenhuis uit rond 1620 was de kern van Landgoed Westerbeeksloot dat in de koloniën van Weldadigheid is opgegaan. Dit herenhuis is nog altijd het hoofdkantoor voor het beheer en de exploitatie van de 1.400 hectare cultuur- en bosgronden en enkele boerderijen van de inmiddels Stichting Maatschappij van Weldadigheid.
Wat is er te Zien en Doen in Frederiksoord (Majoor Van Swietenlaan bij 1, Frederiksoord)?
Echten – Agrarische nederzetting bij Huis te Echten
Echten is een agrarische nederzetting bij de historische buitenplaats, en havezate, Huis te Echten.
De historische kern van dit brinkdorp bestaat uit Saksische boerderijen met op hun deels met veldkeien bestrate erven, houten schaapskooien en schuren.
Wat is er te Zien en Doen in Echten (Zuidwolderweg bij 2, Echten)?
Anloo – Hoofdplaats van de dingspel Oostermoer
Anloo is een dorp met twee brinken, dat is ontstaan tussen de vochtige graslanden langs het Anlooërdiepje, een zijbeek van de Drentse Aa, en de hogere zandgronden van de Hondsrug. De boerderijen liggen rond een grote langwerpige brink, die in het westen grenst aan de kerkbrink.
Op de kleine kerkbrink bevind zich, op een verhoging, de dorpskerk uit rond 1100, één van de oudste kerken van Drenthe. Anloo was de hoofdplaats van de dingspel Oostermoer, één van de zes historische rechtsgebieden in Drenthe.
Wat is er te Zien en Doen in Anloo (Kerkbrink bij 1, Anloo)?
Gees – Brinkdorp op de grens van nat en droog
Gees is een brinkdorp ontstaan tussen de vochtige graslanden langs de Geeserstroom en de hogere gronden van de naastgelegen es. De historische boerderijen van deze agrarische nederzetting liggen rond een langwerpige brink tussen de Dorpsstraat en de Oude Steeg.
Wat is er te Zien en Doen in Gees (Dorpsstraat bij 29, Gees)?
Oosterse Bos – Lintdorp met fraai gedecoreerde boerderijen
Oosterse Bos is een agrarische buurtschap oostelijk van Schoonebeek. Het is ontstaan op een langgerekte zandrug in het overgangsgebied tussen hoogveen en laagveen. Vanuit deze zandrug is later het omringende moerasgebied ontgonnen, en op de kop, langs de weg over de zandrug, ontstond een lint van boerderijen.
Net als het aan de andere kant van Schoonebeek gelegen Westerse Bos, zijn deze oude Saksische boerderijen, en hun bijgebouwen, deels uitgevoerd in vakwerk met houten topgevels en decoraties van geknoopt stro, en op het erf vaak een zandstenen waterput met houten putwip.
Wat is er te Zien en Doen in Oosterse Bos (Oostersebos bij 13, Schoonebeek)?
Westervelde – Brinkdorp rijk aan herenboerderijen
Westervelde is een brinkdorpje rond een grote driehoekige brink met daarin een beekje en een dobbe. Bij de zuidpunt van de brink ligt Huis Westervelde, een landhuis annex boerderij en eeuwenlang de rentmeesterswoning, van waaruit toezicht werd gehouden op de landerijen.
Rond de brink liggen nog diverse monumentale boerderijen, waaronder de herenboerderijen ‘De Jufferen Lunsingh’ en Boschlust. Ten noordoosten van de brink ligt een hunebed.
Wat is er te Zien en Doen in Westervelde (Hoofdweg bij 2, Westervelde)?
Dwingeloo – Brinkdorp rond zeer grote brink
Dwingeloo is een brinkdorp met twee brinken, waaronder de uitzonderlijk grote, veelhoekige ‘Grote Brink’. Deze brinken zijn ontstaan tussen de vochtige graslanden langs de Dwingelerstroom, en de hogere zandgronden van de Hondsrug.
De boerderijen en het, in de kern zeventiende-eeuwse, voormalige schultehuis (Brink 12) staan aan de Grote Brink met daarin nog een dobbe genaamd ‘De Riete’. De dorpskerk uit rond 1100, één van de oudste kerken van Drenthe, staat op een verhoging op de kleine kerkbrink noordelijk van de Grote Brink. In de historische dorpskern van Dwingeloo staat bovendien, 150 meter noordelijk van de dorpskerk, havezate Westrup.
Wat is er te Zien en Doen in Dwingeloo (Brink bij 12, Dwingeloo)?
Westerse Bos – Boerengehucht met fraai gedecoreerde boerderijen
Westerse bos is een langgerekt agrarisch buurtschap westelijk van Schoonebeek, dat net als Oosterse Bos is ontstaan aan een zandrug van waaruit het omringende hoog- en laagveenmoeras werd ontgonnen.
Op de kop van de ontgonnen percelen werden, langs de weg over de zandrug, boerderijen gebouwd. Net als het aan de andere kant van Schoonebeek gelegen Oosterse Bos, zijn de oude Saksische boerderijen in dit boerderijenlint deels uitgevoerd in vakwerk met houten topgevels en decoraties van geknoopt stro met op het erf vaak een zandstenen waterput met houten putwip.
Wat is er te Zien en Doen in Westerse Bos (Westersebos bij 26, Schoonebeek)?
Eexterveenschekanaal – Kilometers lang ontginningsdorp langs turfvaart
Eexterveenschekanaal is een ruim 2,5 kilometer lang kanaaldorp, met woningen aan beide zijden van het Grevelingskanaal. Dit kaarsrechte veenkanaal, aangelegd voor het vervoer van turf tijdens de ontginning van het Bourtanger Moeras in het oosten van Drenthe, is één van de weinige niet gedempte Drentse veenkanalen.
Eexterveenschekanaal ligt in het verlengde van kanaaldorp Annerveenschekanaal. Deze veenkoloniën ontstond rond 1775 tijdens de ontginning van het uitgestrekte hoogveengebied. Over het kanaal liggen in dit ontginningsdorp nog twee historische draaibruggen met brugwachterswoningen, en een ovale schutsluis.
Wat is er te Zien en Doen in Eexterveenschekanaal (Semstraat bij 4, Eexterveenschekanaal)?
Aalden – Oud boerendorp rond brink
Aalden is een brinkdorp ontstaan tussen de vochtige graslanden langs de Westerstroom en de hogere gronden van de naastgelegen es. De historische kern van Aalden, met een tiental oude riet-gedekte Saksische boerderijen rond de brink Oud Aalden, geeft een goed beeld hoe de Drentse boerendorpen er vroeger uitzagen.
Wat is er te Zien en Doen in Aalden (Oud Aalden bij 11, Aalden)?
Havelte – Brinkdorp met losstaande kerkbrink
Havelte is een brinkdorp met wel vier driehoekige brinken.
In het dorp staan veertig monumentale Saksische boerderijen, grotendeels aan de zuidkant van het dorp. Bijzonder is dat de dorpskerk van Havelte, de Clemenskerk uit 1310, zich niet in de dorpskern bevind maar aan een losliggende brink in het buitengebied van Havelte. Westelijk van de woonkern bevind zich de historische buitenplaats Overcinge.
Bij de ‘top’ van de Havelterberg, noordelijk van de woonkern van Havelte, staan twee hunebedden, waaronder de op één na grootste hunebed van Nederland.
Wat is er te Zien en Doen in Havelte (Dorpsstraat bij 51, Havelte)?
Zuidlaren – Dorp met de meeste brinken van Drenthe
Zuidlaren is een brinkdorp op de Hondsrug tussen de rivieren de Hunze en het Westerdiep. Het dorp had ooit ongeveer tien brinken, elk omringd door boerderijen, waarvan er nog zeven resteren. Ze zijn begroeid met eiken en de meeste hebben nog een dobbe. De belangrijkste brinken zijn de (i) de Kerkbrink, naast de dorpskerk en bij historische buitenplaats, en havezate, Laarwoud, (ii) de Grote Brink in het centrum van Zuidlaren, en (iii en iv) de brinken langs de Zuiderstraat en de Telefoonstraat.
Ten zuidwesten van het dorp bevindt zich het complex, en eveneens beschermde dorpsgezicht, Dennenoord. Deze vanaf 1895 gebouwde ’open’ psychiatrische inrichting, is campusachtig van opzet met paviljoenen in een parkachtige omgeving. Het complex vormde een klein dorp met eigen voorzieningen, zoals een kerk en een watertoren. Dennenoord is nog altijd in gebruik door de geestelijke gezondheidszorg.
Wat is er te Zien en Doen in Zuidlaren (Kerkbrink bij 3, Zuidlaren)?
Diever – Hoofdplaats van de Dieverdingspel
Diever is een brinkdorp en was de hoofdplaats van de voormalige dingspel Dieverderdingspel. Aan de kerkbrink, één van de drie brinken in het dorp, staan o.a. de dorpskerk uit de twaalfde eeuw en het uit 1604 daterende Schultehuis, de woning van de schout.
De schout, de bestuurder van één van de schultambten in een dingspel, was een functie die het best te omschrijven valt als een combinatie van burgemeester, notaris en officier van politie. In het Schultehuis bevind zich tegenwoordig een museum over de prehistorie.
Wat is er te Zien en Doen in Diever (Brink bij 7, Diever)?
Wilhelminaoord – Dorp bij kolonies die armen een kans op een beter bestaan boden
Wilhelminaoord is, net als het zuidoostelijk eraan grenzende Frederiksoord, een koloniedorp dat is ontstaan als voorzieningencentrum voor twee vrije ontginningskolonies (kolonies IV en VI) van de Maatschappij van Weldadigheid.
De dorpskern werd rond 1900 gesticht bij de eerder gebouwde lagere school (1821) en het Koloniekerkje (1851). Hier werden toen o.a. een pastorie, bejaardentehuizen en een fabriek gebouwd. Wilhelminaoord is één van de drie Nederlandse koloniedorpen die onderdeel is van UNESCO werelderfgoed Koloniën van Weldadigheid.
Wat is er te Zien en Doen in Wilhelminaoord (Kon. Wilhelminalaan bij 53, Wilhelminaoord)?
Veenhuizen – Koloniedorp voor bedelaars en landlopers
Veenhuizen is, net als koloniedorpen Frederiksoord en Wilhelminaoord, gesticht door de Maatschappij van Weldadigheid. Veenhuizen was echter geen voorzieningendorp voor bewoners van vrije kolonies, maar voor medewerkers van onvrije kolonies waar onwillige wezen, landlopers en bedelaars werden heropgevoed door middel van arbeid op het land en in de vervening.
Deze onvrije armen verbleven in drie omgrachte, dichtbevolkte carré-vormige gestichten. Hier sliepen zij in grote slaapzalen, die overdag werden omgebouwd tot werk- en eetzalen. Van de drie originele gestichten is er één bewaard gebleven, met daarin het Gevangenismuseum, één afgebroken en één omgebouwd tot de huidige Penitentiaire Inrichting Veenhuizen.
Buiten de grachten rondom de gestichten ontstond een dorp met dienstwoningen, waarvan de luxere dienstwoningen voor de hogere ambtenaren te herkennen zijn aan hun moraliserende gevelspreuken (o.a. ‘Arbeid is Zegen’, ‘Kennis is Macht’ en ‘Orde en Tucht’)’, ontginningsboerderijen, kerken, een hotel, school, fabriek en ziekenhuis. Ook Veenhuizen is onderdeel van UNESCO werelderfgoed Koloniën van Weldadigheid.
Wat is er te Zien en Doen in Veenhuizen (Oude Gracht bij 1, Veenhuizen)?
Eelde-Paterswolde – Buitenhuizendorp voor Groninger notabelen
Eelde-Paterswolde is een dubbeldorp in het noorden van Drenthe. Hier bevinden zich, de in de loop der tijd aan elkaar vastgegroeide, dorpen Eelde en Paterswolde op een uitloper van de Hondsrug. Op deze droge zandrug door het er toen aanwezige uitgestrekte laagveenmoeras, stonden vijf, van de 26, Drentse havezaten.
Havezaten waren versterkte huizen of hoeven. De originele, oncomfortabele, havezaten zijn inmiddels allemaal verdwenen of, zoals Oosterbroek, herbouwd als buitenplaats. Een bijzonder geval is Vennebroek, dat slechts een kleine zestig jaar een havezate was, met de rechten van Huis te Eelde, waarna deze rechten in 1747 werden verlegd naar huis te Anloo.
Daarnaast bevind zich in Eelde een schultehuis, het Nijsinghuis uit 1654. Hier woonde de schout van één van de schultambten van het dingspel Noordenveld. Ook dit schultehuis is later verbouwd tot buitenplaats, met daarin tegenwoordig een kunstmuseum.
Nadat het laagveen rond Eelde-Paterswolde was ontgonnen, werden in dit dubbeldorp, dat op nog geen tien kilometer van de stad Groningen ligt diverse buitenplaatsen, landhuizen en villa’s gebouwd. In Eelde-Paterswolde staan dan ook drie van de twaalf historische buitenplaatsen van Drenthe; Vennebroek, De Braak en De Duinen.
Wat is er te Zien en Doen in Eelde-Paterswolde (Hoofdweg bij 76, Eelde)?
Vries – Brinkdorp en hoofdplaats van de dingspel Noordenvelder
Vries is een brinkdorp aan de verbindingsroute tussen Assen en Groningen. Het was de hoofdplaats van het dingspel Noordenvelder. Aan de langgerekte, met bomen beplante, brink staat op een kleine verhoging de twaalfde-eeuwse kerk, een smalle kerk met imposante rijkversierde toren. Ook staan er diverse monumentale boerderijen aan de langgerekte brink.
In het noorden van Vries ligt, aan het Noord-Willemskanaal tussen Assen en Groningen, buitenplaats Bosch en Vaart uit 1881. Vries is ligt middenin een agrarische gebied, en vervult een lokale centrumfunctie.
Wat is er te Zien en Doen in Vries (Brink bij 3, Vries)?
Ten Arlo – Boerderijenclusters rond grote brink op top van een esakker
Ten Arlo is een klein agrarisch buurtschap in Zuidwolde met slechts 25 inwoners. Het bestaat uit drie verspreid liggende boerderijenclusters (Pinksterhuis, Kiers en Ten Heuvel) met monumentale, riet-gedekte boerderijen, rond een grote rechthoekige brink op de ‘top’ van een bolle esakker.
Wat is er te Zien en Doen in Ten Arlo (Hoogeveenseweg bij 17, Zuidwolde)?
Annerveenschekanaal – Kilometers lang dorp aan beide zijden van turfkanaal annex zichtas
Annerveenschekanaal is een bijna 4 kilometer lang kanaaldorp dat in het verlengde van Eexterveenschekanaal ligt. Het ontginningsdorp ontstond rond 1775, tijdens de ontginning van het hier eens gelegen uitgestrekte hoogveengebied. Deze veenkolonie ligt grotendeels aan beide zijden van het kaarsrechte Grevelingskanaal, één van de weinige niet gedempte Drentse veenkanalen aangelegd voor de afvoer van turf.
De bewindvoerder van de compagnie die de Anner- en Eextervenen ontginde, Lambartus Grevijlink, liet in 1785 Huis Grevelink bouwen bij een haakse bocht in het Grevelingskanaal. Hierdoor fungeerde dit kanaal tevens als kilometers lange zichtas vanuit dit landhuis. Halverwege het lintdorp staat aan het kanaal de bijzondere dwarsgeplaatste dorpskerk met aangebouwde pastorie.
In het noorden van Vries ligt, aan het Noord-Willemskanaal tussen Assen en Groningen, buitenplaats Bosch en Vaart uit 1881. Vries is ligt middenin een agrarische gebied, en vervult een lokale centrumfunctie.
Wat is er te Zien en Doen in Annerveenschekanaal (Greveling 117, Annerveenschekanaal)?
