Molen van Otten – Dubbele watermolen aan de Geul

4 minuten leestijd

De Molen van Otten is een dubbele watermolen gelegen aan een molentak van de Geul in het Limburgse Wijlre. Deze grotendeels uit mergelsteen opgetrokken watermolen is een van de mooiste watermolens van Nederland en maakt onderdeel uit van een rond een binnenplaats gebouwde hoeve. Bijzonder is dat de twee grote waterraderen bijna achter elkaar liggen aan een lange vleugel van de hoeve parallel aan de Geul.

De Molen van Otten was in de middeleeuwen de banmolen van de vrije rijksheerlijkheid Wijlre. Onderdeel van het watermolencomplex was naast de hoeve bovendien een brouwerij. Door het banpanhuisrecht van Wijlre was dit de enige plek in de heerlijkheid waar de inwoners hun bier mochten kopen. Tegenwoordig is de watermolen continue in gebruik voor de kleinschalige opwekking van elektriciteit en wordt de graanmolen af en toe gebruikt.

Inhoudsopgave

Eeuwenoude banmolen aan de Geul

De Molen van Otten staat aan een molenaftakking van de sterk meanderende Geul. Deze molentak splitst zich ongeveer 150 meter bovenstrooms van de watermolen af van de Geul. De oudste schriftelijke vermelding van de watermolen van Wijlre dateert uit 1411. De molen was eeuwenlang een banmolen en eigenaar van de heren van Wijlre. Hier moesten de inwoners van de heerlijkheid Wijlre verplicht hun graan laten malen en olie laten persen.

De heren van Wijlre woonden in Kasteel Wijlre aan de andere kant van de Geul op nog geen 400 meter afstand van de watermolen. Wijlre was tot 1794 een vrije rijksheerlijkheid binnen het Duitse rijk en hadden een rechtstreekse leenverhouding met de keizer. De heren en vrouwen van Wijlre verpachten het watermolencomplex, met hoeve, brouwerij en banrechten.

Molenbeek.Molen Otten

Molen van Otten – Onderdeel van grote hoeve met brouwerij

De huidige dubbele watermolen is gebouwd in 1776. Het verving een veel oudere watermolen op dezelfde plek die in hout of in vakwerk was uitgevoerd. De bestaande molen met woning werd in dat jaar uitgebreid met een boerderij en brouwerij of panhuis (huis met een brouwpan). Naast de watermolen kwam langs de Geul het woongedeelte met haaks erop een schuur. Dit hoofdgebouw is van mergel en baksteen en de ramen en deuren hebben een hardstenen omlijsting. De pachter die het huis bewoonde en de werkzaamheden uitvoerde was dus zowel molenaar, boer als brouwer.

In de eeuwen erna (18e-20e-eeuw) zijn rondom de binnenplaats een viertal naast elkaar gelegen kleinere schuren gebouwd, waarvan er een in gebruik was als bakhuisje. In 1877 werd een grote hoge uit bakstenen opgetrokken graanschuur aan de linkerzijde van de binnenplaats gebouwd. Vroeger was dit de stal van de boerderij en opslagplaats voor hooi en stro. In het achterste gedeelte (dicht bij de watermolen) lag de melkerij en stond een dorsmachine. Deze werden met een lange ijzeren as en riemen door de watermolen aangedreven.

In 1949 werd de watermolen via een openbare veiling verkocht aan landbouwer Christiaan Otten. Sinds die tijd heet de Watermolen van Wijlre de Molen van Otten. De stallen en schuren zijn omgebouwd tot vakantieappartementen.

Molen van Otten Twee waterraderen

Dubbele watermolen – Elektriciteitsopwekking en graanmolen

Van oudsher was de watermolen van Wijlre een koren- en oliemolen. Het achterste waterrad naast het woonhuis dreef de oliemolen aan maar is aan het begin van de 20e-eeuw vervangen door een tweede graanmolen.

Nadat het loonmalen in de loop van de 20e-eeuw achteruitliep, kwam de molen een aantal jaren stil te staan. De toenmalige eigenaar begon te experimenteren met elektriciteitsopwekking, waar de molen tegenwoordig nog steeds voor gebruikt wordt. De Molen van Otten is hier bijzonder geschikt voor omdat de Geul de snelst stromende rivier van Nederland is en het hele jaar door water voert.

Het voorste waterrad dat gebruikt wordt voor de elektriciteitsopwekking is een middenslagrad, met vlak ervoor een stuw waardoor het water hier een valhoogte heeft van 1,5 meter. Dit waterrad draait vrijwel continu. Het andere rad is een onderslagrad en drijft twee koppels maalstenen aan waarmee af en toe graan wordt gemalen.

Molen van Otten naast Brand brouwerij Wijlre

Banpanhuisrecht – Van dorpsmonopolie op bier tot Brand bierbrouwerij

In het gerechtsboek van de vrije heerlijkheid Wijlre uit omstreeks 1420 is ook het Banpanhuisrecht beschreven. Dat hield in dat er in de heerlijkheid alleen bier mocht worden gebrouwen in het panhuis van de heren van Wijlre. Alleen de brouwer mocht bier verkopen aan de inwoners van Wijlre en niemand anders. Alleen zieken en zogende vrouwen mochten bier van buiten laten komen. Dit gold ook wanneer de brouwer niet kon leveren. Deze rechten werden streng bewaakt om de import van bier uit nabijgelegen dorpen (in die tijd had bijna elk dorp zijn eigen brouwerij), maar vooral uit de talrijke brouwerijen van Maastricht, te weren.

In de loop der eeuwen heeft het panhuis waarschijnlijk op meerdere locaties in Wijlre gestaan. Toen de gebouwen van de watermolen van Wijlre in 1776 in opdracht van de eigenaar, de heer of vrouwe van Wijlre, geheel verbouwd werden, werd ook het panhuis bij het molencomplex gebouwd.

In 1803 werden kasteel Wijlre met bijbehorende gebouwen waaronder het watermolencomplex met boerderij en brouwerij verkocht. Niet veel later kocht de pachter de brouwerij van de nieuwe eigenaar, en verplaatste hij het naar een andere locatie in Wijlre. In 1871 werd de brouwerij door afstammelingen van deze pachter verkocht aan Frederik Edmond Brand. Brands brouwerij bestaat nog steeds en is tegenwoordig gehuisvest in het brouwerijgebouw uit 1930 op steenworp afstand van de Molen van Otten.

verrekijker

Bezienswaardigheden

  • Molencomplex Molen van Otten (Molengats 1). Een groot deel van het molencomplex is omgebouwd tot vakantiewoningen.
    • Watermolen. Gebouw uit 1776. Watergedreven onderslag graanmolen (waterrad met een diameter van 5,24 meter) en middenslag elektriciteitscentrale met een waterrad van 6,08 meter dat permanent in gebruik is.
  • Molenbiotoop
    • Molenbeek. Aftakking van 200 meter in een meander van de Geul.
    • Molenkolk. Direct achter de waterraderen ligt een molenwiel en komen de beide Geultakken weer samen.
    • Afslagstuw. Direct nadat de molenbeek bovenstrooms van de Geul aftakt, bevindt zich in de Geul een stuw. Hiermee wordt de watertoevoer tussen de Geul en de molentak geregeld.
  • Buitenplaats Kasteel Wijlre (Kasteel Wijlreweg 3). Historische buitenplaats waar de heren van Wijlre zetelden. Het kasteel uit 1652 is in de plaats gekomen van een versterkt huis dat al in 1389 werk vermeld. Kasteel en het U-vormige koetshuis met dienstwoningen, koetsruimte en stallen liggen op een omgrachte kasteelplaats met toegangspoort. De grachten worden ge4voed door het beekje Onderziep dat in het gehucht Beertsenhoven ontspringt. Rondom het kasteel ligt een kasteeltuin deels in landschappelijk en meerdere kleinschalige tuinen in formele stijl. In de tuin ligt paviljoen het Hedge House waarin een museum voor hedendaagse kunst en architectuur is gevestigd. In het koetshuis worden bovendien regelmatig wisselende tentoonstellingen georganiseerd.
bike

Activiteiten

Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

  • Vakantiewoningen
    • Vakantiewoningen aan de Schapenweide (Molengats 1-A)
    • Vakantiewoningen Aan de Watermolen (Molengats 1)
    • Vakantiewoning Heuvelland (Stokhem 59)
    • Puur Stokhem (Stokhem 65)
    • Aan de Kreek (Stokhem 71)
    • De Wijngaard (Gulpenerweg 1)
  • B&B
    • Brasserie Villare (Wielderdorpstraat 18).
    • Le Bontemps (Knipstraat 13).
    • Stoomzicht (Parallelweg 9A).
  • Camping

Natuur & Landschap

De Molen van Otten ligt aan de molenbeek aftakking van de sterk manderende Geul met afkalvende oevers, grindoevers en stroomversnellingen. De Geul ontspringt in de Belgische gemeente Raeren nabij de Duitse grens en mondt 58 kilometer verder bij Bunde uit in de Maas. Tijdens deze 58 kilometer daalt de Geul maar liefst 242 meter en er is daarmee geen rivier in Nederland die sneller stroomt. De Mollen van Otten is een van de vijftien watermolens langs de Geul.

De Geul is onderdeel van Natura 200 gebied Geuldal. Het Geuldal wordt gekenmerkt door grote hoogteverschillen en behoort tot de meest gevarieerde natuurgebieden van Nederland. Deze grote verscheidenheid aan flora en fauna is te danken aan het feit dat de Geul en haar zijbeken zich in de loop van tijd hebben weten in te snijden in een het Centraal Plateau van Zuid-Limburg. Hierdoor komen verschillende geologische formaties aan de oppervlakte en is het gebied bijzonder gradiëntrijk.

Het meest bekend is het kalkgesteente met daarop soorten- en orchideeënrijke hellingbossen en kalkgraslanden. Bij Wijlre liggen op de kalkrijke westflank van het Geuldal, tegenover de Molen van Otten het soortenrijke hellingbos Wijlrebos, met een gevarieerd eiken-beukenbos. In de bronloopjes tussen dit bos liggen de bijzonder soortenrijke Wijlre-akkers (Heischenweg). Deze kalkgraslanden genieten faam door een uitzonderlijke rijkdom aan orchideeën, net als die bij het gehucht De Piepert (Piepertweg bij 12) nabij het Eyserbos op de oostflank van het Geuldal bij Wijlre.

De Geul herbergt een voor Nederland bijzondere flora en fauna. Het is een van de visrijkste beken van Nederland, waarin 26 verschillende vissen zijn waargenomen waaronder de Elrits en de Beekforel, maar ook vele soorten libellen, dagvlinders en amfibieën. Ook typische vogels voor snel stromende beken zoals de IJsvogel, Grote gele kwikstraat en Waterspreeuw komen er voor.

In de Geul komen diverse voor snelstromende beken typerende waterplanten voor zoals de vlottende waterranonkel. In veel bomen langs de Geul groeit de maretak.