Landgoed Gorp & Roovert – Groot bosrijk landgoed

Historisch LandschapBossenLandgoederen
LocatieNoord-Brabant
12 minuten leestijd

Landgoed Gorp & Roovert ligt op de golvende zandgronden van de Kempen ten westen van Hilvarenbeek aan de grens met België. Het 1.240 hectare grootte landgoed is één van de grootste landgoederen van Nederland, en het grootste particuliere bos van Noord-Brabant.

Landgoed Gorp & Roovert is een ontginningslandgoed langs de meanderende Rovertse Leij. Het is vanaf 1650 ontstaan nadat particulieren de leengoederen Gorp en Roovert aankochten en deze landerijen vergroten met de gemeenschapsgronden van deze en omliggende gehuchten. In 1939 kwamen deze gronden in het bezit van één en dezelfde eigenaar, Eduard van Puijenbroek, textielfabrikant in Goirle. Zo ontstond Landgoed Gorp & Roovert, dat nog immer het eigendom is van de familie van Puijenbroek.

Het gehucht Gorp, dat zich inmiddels rond Jachthuis ‘kasteeltje’ tot Landgoed had ontwikkeld, werd de kern van dit samengestelde landgoed. De woeste gronden waren vanaf 1850 door de verschillende particuliere eigenaren ontgonnen en grotendeels veranderd in landbouw- of bosbouwgrond. Daartussen liggen nog altijd enkele heideveldjes, vennen en de meanderende Rovertse Leij. Landgoed Gorp & Roovert bestaat ook tegenwoordig nog grotendeels uit bos, waaronder meer dan 80% productiebos (naaldhout).

Voor de rest bestaat Landgoed Gorp & Roovert grotendeels uit landbouwgrond, zowel grootschalige landbouwvlakken als de kleine landbouwpercelen bij de pachtboerderijen, geverfd in de landgoedkleuren donkergroen en rood. Deze landbouwgronden worden geëxploiteerd vanuit de grote modelboerderij bij jachthuis ‘kasteeltje’. Landbouw en bosbouw zijn nog altijd twee belangrijke economische pijlers van Landgoed Gorp & Roovert.

Gorp en Roovert – Landbouwenclaves in het Rovertse Leijdal

Landgoed Gorp & Roovert ligt grotendeels oostelijk van de natuurlijk meanderende Rovertse Leij, een beek die vanuit België bij Roovert Nederland binnenstroomt. Het landgoed omvat de gehuchten Gorp, Roovert en delen van de voormalige gemeenschapsgronden van Goirle, Breehees, Gorp, Roovert en Aalst (Esbeek).

Rond 1200 waren hier, op de flanken van het Rovertse Leijdal een vruchtbare locatie op de grens van nat en droog, diverse kleine landbouwenclaves ontstaan. Deze enclaves bestonden uit boerderijen omringd door in cultuur gebrachte gronden, met akkers op de hogere delen van het beekdal en (natte) graslanden naast de beek.

De landbouwenclaves waren omringd door woeste gronden, zoals bossen, heidevelden, vennen en moerasgebieden. Ook de woeste gronden, in het bijzonder de uitgestrekte heidevelden, waren tot de introductie van kunstmest cruciaal voor de akkerbouw op de arme zandgronden van de Kempen. Schapen, varkens en koeien graasden op de heide, (natte) graslanden en in de bossen, en hun mest, vermengd met heideplaggen, gras en/of bosstrooisel, werd gebruikt voor het bemesten van de akkers.

Herenboerderij De Leenhof

Gorp – Van leengoed tot landgoed

De kern van Landgoed Gorp & Roovert is het gehucht Gorp. Gorp was, net als Roovert, een leengoed van de hertogen van Brabant. Deze gaven de cultuurgronden, en het gebruiksrecht op de omliggende woeste gronden, in leen aan een leenman. Op hun beurt gaven deze leenmannen weer delen van de gronden uit in onderleen. De woeste gronden werden gemeenschappelijk gebruikt (‘gemeynt’) door de pachtboeren, om schapen te weiden, heideplaggen en turf te steken, brandhout te verzamelen, bijen te houden, etc.

De leenheren van Gorp, tussen 1312 en 1556 de familie van Gorp, die zich naar het buurtschap had genoemd, woonden op de in 1312 voor het eerste genoemde leenhof Gorp. Deze hoeve, op de locatie van de huidige, bijzonder fraaie, zestiende-eeuwse boerderij ‘De Leenhof’, was mogelijk toen al omgracht, wat het een zekere status gaf. De van Gorps waren ook verantwoordelijk voor het innen van de tienden, het bestuur en de lage rechtspraak in Gorp.

Toen bij het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de rechten van de hertog van Brabant overgingen op de Staten-Generaal, werden veel leengoederen verkocht aan particulieren. Sinds die tijd zijn ‘Gorp’ en ‘Roovert’ diverse malen verkocht. In Roovert bleef alles nog lang grotendeels bij het oude, terwijl Gorp zich vanaf ongeveer 1758 tot landgoed ontwikkelde. Toen werd De Leenhof verfraaid met de koepelvormige herenkamer en werd naast de zo ontstane herenboerderij, parkbos ‘De Warande’ aangelegd. Hier verbleven de eigenaren wanneer zij hun landgoed inspecteerden, of er van de jacht genoten.

In 1870 liet de toenmalige eigenaar van Gorp een jachthuis (‘kasteel’) met bijgebouwen op nog geen 150 meter van De Leenhof bouwen. Deze buitenplaats vormt tegenwoordig de kern van Landgoed Gorp & Roovert.

Productiebos.Gorp&Roovert

Ontginning van de woeste gronden – Bosbouw & Landbouw

De gemeenschapsgronden kwamen in de Franse tijd in het bezit van de gemeenten. Nadat de woeste gronden een eeuw later hun betekenis grotendeels verloren door de introductie van kunstmest, werden ze veelal verkocht. Zo werd het toenmalige Landgoed Gorp flink uitgebreid met delen van de gemeenschapsgronden van Goirle (ten westen van de Rovertse Leij), Roovert (Hilvarenbeek) en Aalst (Esbeek).

Vanaf ongeveer 1850 veranderde het landschap op het huidige landgoed Gorp & Roovert dan ook sterk. De uitgestrekte heidevelden en stuifzandgebieden werden ontgonnen. Ze werden deels getransformeerd in landbouwgrond maar grotendeels beplant met naaldbomen voor de bosbouw. In het ontgonnen gebied werden kaarsrechte wegen aangelegd. Waarschijnlijk mede door de interesse van de eigenaren van zowel Roovert als Gorp in de jacht, werden delen van de middeleeuwse bochtige wegen in de beide buurtschappen en langs de Rovertse Leij, behouden, en werd het gebied rondom het Haneven zelfs speciaal ingericht voor de jacht.

Ook veel van de oude akkercomplexen werden toen bebost. Hierdoor zijn de oude boerderijen op het landgoed, die eerst op of naast de open akkercomplexen stonden, voor het merendeel in het bos terechtgekomen. Rond 1900 was het oppervlak bos op het landgoed het grootst. Daarna worden delen van het bos weer gekapt en omgevormd tot landbouwgrond, de huidige grote rechthoekige percelen tussen de bossen.

Landgoed Gorp & Roovert – Kralen rijgen

In 1920 kwam ‘Roovert’ in het bezit van de Goirlese textielfabrikant Eduard van Puijenbroek. Die liet er op een hoogte langs de rechteroever van de Rovertse Leij een klein jachthuis bouwen, waar later een hoge brandtoren tegenaan is gebouwd.

Jachthuis.brandtoren.Gorp&Roovert

In 1927 verwierf Eduard ook delen van de Breeheesche Heide als waterwingebied voor proceswater voor zijn textielfabriek in Goirle. Het op het landgoed gewonnen water werd via een open goot naar de textielfabriek in Goirle gepompt. En in 1939 kocht hij, na het overlijden van de laatste eigenaar, bovendien Landgoed Gorp. Zo ontstond het vrijwel aaneengesloten particuliere Landgoed Gorp & Roovert, dat ook tegenwoordig nog eigendom is van de familie van Puijenbroek.

Landgoedenclave Gorp de Leij

Bij de verkoop van Landgoed Gorp in 1939 werd een gebied met boerderij De Nieuwe Hoef op de westoever van de Rovertse Leij, niet meeverkocht. Dit kleine landgoed (92 hectare) staat tegenwoordig bekend als Landgoed Gorp de Leij, en is eigendom is van het Brabants Landschap. Deze landgoedenclave wordt volledig omsloten door het vele malen grotere landgoed Gorp & Roovert.

Landgoed Gorp de Leij, met daarop centraal de voormalige tiendhoeve Nieuwe Hoef uit 1641, bestaat grotendeels uit bos, met daartussen enkele weilanden, heideveldjes en vennetjes.

verrekijker

Bezienswaardigheden Landgoed Gorp & Roovert

Landgoed Gorp & Roovert omvat de gehuchten Gorp en Roovert en ligt grotendeels in Hilvarenbeek en deels in Goirle. De gebouwen op het landgoed zijn geverfd in de landgoedkleuren donkergroen en rood.

  • Historische kern Gorp (Hilvarenbeek);
    • Jachthuis ‘Kasteeltje op Gorp’ of ‘kasteeltje’ (Gorp 8). Rechthoekig neogotisch jachthuis uit rond 1870, voorzien van twee arkeltorentjes. Bij het kasteeltje liggen;
      • Bijgebouwen;
        • Koetshuis en paardenstal (achter het ‘kasteeltje’). Gebouw met twee parallel lopende zadeldaken uit 1870.
        • Jagershuis (Gorp 4, tegenover het ‘kasteeltje’). Eenlaags witgeschilderd huis uit 1870 dat diende als jachthuis annex boerderij.
      • Historische tuin- en parkaanleg;
        • ‘De Warande’ (tegenover het ‘kasteeltje’, achter het Jagershuis). Een in 1758, dus ruim een eeuw voordat het ‘kasteeltje’ werd gebouwd, aangelegd stervormig parkbos, met in het midden een ronde visvijver met daarin een klein beboomd eilandje. Bij de vijver komen acht paden samen, waaronder een zichtas vanuit de koepelvormige herenkamer aan De Leenhof.
        • Oprit ‘kasteeltje’. Kleine ronde oprit met in het midden een beeld van Diana, de godin van de jacht.
    • Herenboerderij ‘De Leenhof’ (Gorp 6). Omgrachte zestiende-eeuwse boerderij met zadeldak, dat bestaat uit pannen en riet. Bijzonder is de achttiende-eeuwse aanbouw aan één van de hoeken aan de voorkant van de boerderij, een herenkamer uitgevoerd als achtkantige koepel met rieten dak. Bij de boerderij staat een open kapschuur.
    • Modelboerderij (Gorp 1). Grote modelboerderij uit 1941, gebouwd in opdracht van de familie van Puijenbroek, volgens de toenmalige modernste landbouwkundige inzichten naar de ideeën van Sicco Mansholt. Van hieruit word de ongeveer 418 hectare landbouwgrond van Landgoed Gorp & Roovert, en ook enige landbouwgronden die niet tot het landgoed behoren, geëxploiteerd. Dit agrarische complex is de afgelopen eeuw voortdurend uitgebreid en gemoderniseerd, en omvat nu verschillende loopstallen, schuren en voedersilo’s. Het gemengde landbouwbedrijf, is in transitie naar duurzame, extensieve, landbouw waar de productie is afgestemd op het vermogen van de landbouwgrond in de directe omgeving van het bedrijf. Bij de hoofdingang tot de modelboerderij staat een;
      • Dubbele dienstwoning (Gorp 2 & 3). Dienstwoningen uit rond 1942.
    • Boerderijen. (Voormalige) pachtboerderijen verbouwd tot woonboerderijen;
      • Klein Hoef (Gorp 5, Hilvarenbeek). Vroeg zestiende-eeuwse rietgedekte boerderij.
      • Grote Hoef (Gorp 7, Hilvarenbeek). Deze boerderij bestaat uit achttiende-eeuwse muren rondom zestiende-eeuwse eiken gebinten. Met rieten kap en dakschild.
      • Herenhuis ‘Het Paradijs’ (Gorp 9). Villa uit rond 1970 op een oude boerderijplaats.
  • Historische kern Roovert (Hilvarenbeek);
    • Jachthuis met brandtoren (Roovert 4, Hilvarenbeek). Woning in chaletstijl uit rond 1920, gebouwd op een verhoging op de westelijke oever van de meanderende Rovertse Leij.
      • Brandtoren. Zeven verdiepingen hoge, rechthoekige bakstenen brandtoren, rond 1950 tegen de woning aangebouwd. De bovenste verdieping is een uitzichtplatform die bestaat uit een houten opbouw onder een plat dak.
    • Herenboerderij ‘De Rook’ (Roovert 2-3). Achttiende-eeuwse herenboerderij en voormalige herberg. Tegen de oostkant van de boerderij is rond 1900 een herenkamer gebouwd.
    • Boerderijen. (Voormalige) pachtboerderijen verbouwd tot woonboerderijen;
      • Fruithoef (Roovert 1, Hilvarenbeek). Van origine zestiende-eeuwse boerderij die in 1941 sterk is verbouwd. Toen is het woongedeelte vervangen door de huidige vakwerkbouw. Deze boerderij kreeg pas de naam Fruithoef, nadat de originele boerderij met deze naam elders op het landgoed, door brand was verwoest. Het bedrijfsgedeelte is recent uitgebouwd.
      • Roovertse Schuur (Roovert 3b). Schuur bij voormalige boerderij De Fruithoef, die bij een brand in 1930 verloren ging, op één van de drie originele boerderijplaatsen van het buurtschap Roovert.
    • Boswoning (Roovert 5). Witgeschilderd bakstenen huis uit rond 1940.
  • Landgoed Gorp aan de Leij (Gorp aan de Leij bij 1, Hilvarenbeek). Landgoedenclave omringd door Landgoed Gorp & Roovert. Dit landgoed ligt aan de westzijde van de Rovertse Leij rond;
    • Boerderij De Nieuwe Hoef (Gorp aan de Ley 1, Hilvarenbeek). Rietgedekte langgevelboerderij geschilderd in de kleuren rood en okergeel. In deze tiendhoeve of ‘spijker’ uit 1641, betaalden de boeren hun pacht in natura. Binnenin de hoeve bevind zich een zware balk, waaraan de weegschaal of ‘waag’ hing. Tegen de gevel van het woongedeelte bevind zich een bakhuis. In deze boerderij bevind zich tegenwoordig een restaurant.
  • Grensovergang Landgoed Gorp & Roovert – België. Tot de aanleg van de N630, liep de belangrijkste doorgaande verbinding van Hilvarenbeek naar Poppel(B) via Roovert, over het landgoed. Er was hier in het verleden ook een grenspost. Bij de grens bevinden zich nog;
    • Brug over de Rovertse Leij. Bakstenen brug uit rond 1940 met daarin de naam Roovert gemetseld.
    • Grenspaal 209 (Roovert bij 3, naast brug over de Rovertse Leij). Gietijzeren grenspaal uit 1843, met nummer 209, staat in een hoek van de grens tussen Nederland/het landgoed en België. Landgoed Gorp & Roovert grenst aan de Belgische grens, en ligt tussen grenspalen 208 en 210.
    • Rovertkapel (Beekseweg 63, Ravels, België). Vierkant gebouwtje uit 1736 met afgeschuinde hoeken en een ingezwenkt koepeldak. Deze kapel staat 150 meter over de grens met België, en is gebouwd op de locatie van een schuurkerk uit 1640 waar katholieken ten tijde van de reformatie toch hun geloof konden uitoefenen.
  • Herinneringen aan de relatie tussen Landgoed Gorp & Roovert en textielfabriek H. van Puijenbroek te Goirle. Het fabrieksterrein van de voormalige textielfabriek grenst in het uiterste noorden aan het landgoed;
    • Textielfabriek (Bergstraat 50, Goirle). Op het voormalige fabrieksterrein van deze textielfabriek is recentelijk een nieuwbouwwijk verrezen. Van de in 1884 opgerichte textielfabriek, bestaan nog drie monumentale onderdelen;
      • Fabrieksschoorsteen. Kleine fabrieksschoorsteen uit 1891 met diverse versieringen.
      • Stoommachinehuis uit 1891 voor de productie van stoom om machinaal te kunnen weven.
      • Kantoor van de ververij uit 1888.
    • Toevoer proceswater voor de textielfabriek in Goirle vanuit Landgoed Gorp & Roovert;
      • Pomphuis (tussen Bankven en Beeksedijk 18, Goirle). Eenvoudig gebouwtje uit 1929 waar grondwater werd opgepompt naar de stroomgoot.
      • Stroom- en beluchtingsgoot. Gemetselde open goot waardoor het opgepompte water naar de textielfabriek stroomde. De stroomgoot is zo vormgegeven dat het water zoveel mogelijk met zuurstof uit de lucht in aanraking kwam om het ijzer te laten neerslaan dat in het grondwater is opgelost.
    • Huize Anna (Bergstraat 28, Goirle). Herenhuis uit 1903 voor de directeur van de textielfabriek. Deze directeurswoning, omringd door een park, is tegenwoordig in gebruik als kantoorgebouw door de investeringsmaatschappij van de familie van Puijenbroek.
  • Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog op Landgoed Gorp & Roovert;
    • Schuilkelders;
      • In dennenbosje aan rand akker (zuidelijk van Haneven)
      • In hout- of stuifwal aan de rand van een kleine akker (nabij Bankven en Pomphuis). De schuilkelder valt te herkennen aan de schoorsteen.
      • In verhoging in beukenbos (noordelijk van boerderij Grote Hoef).
    • Fusilladeplaats en Oorlogsgraven (Roovert bij 5, Hilvarenbeek). Locatie in de bossen, 300 meter westelijk van de Rovertse Leij en 400 meter noordelijk van de landsgrens.
bike

Activiteiten op en bij Landgoed Gorp & Roovert

Eten en drinken

Eten & drinken

Op Landgoed Gorp & Roovert bevinden zich geen restaurants, maar in de centra van Hilvarenbeek en Goirle zijn diverse restaurants.

Ook op de kleine landgoedenclave Gorp aan de Leij bevinden zich twee restaurants;

  • Brasserie Natuurpoort Roovertsche Leij (Gorps Baantje 1, Goirle).
  • Brouwerij Nicolaas (Gorps Baantje 3, Goirle).
Overnachten

Overnachten nabij Landgoed Gorp & Roovert

Rondom Landgoed Gorp & Roovert liggend diverse hotels, B&B’s, vakantiehuisjes en campings. Direct noordoostelijk van het landgoed ligt vakantiepark Beekse Bergen.

Landschap & Natuur

Landgoed Gorp & Roovert ligt op de licht golvende zandgronden van de Kempen, en wordt doorsneden door het drassige beekdal van de vrij meanderende Rovertse Leij. Het 1.240 hectare grote landgoed bestaat voor tweederde uit natuur, grotendeels bos, en voor 418 hectare uit landbouwgronden.

Vennen.LandgoedGorpRoovert

De Kempen wordt doorsneden door diverse beken, waaronder de Reussel oostelijk en de Poppelsche Leij westelijk van de Landgoed Gorp & Roovert. Tussen de dwars door het landgoed stromende Rovertse Leij en de twee naastgelegen beekdalen liggen de wat hoger gelegen dekzandruggen. Tot ongeveer 1850 waren deze bedekt met ‘woeste’ gronden: uitgestrekte heidevelden met daartussen vennen, veengebieden, stuifzandgebiedjes en restanten van (middeleeuwse) eikenbossen. Nadat particulieren deze woeste gronden hadden gekocht, werden ze ontgonnen en veranderden in landbouw- of bosbouwgrond.

Het grootste gedeelte van de 830 hectare bos op Landgoed Gorp & Roovert is productiebos (naaldhout) en ongeveer 75 hectare is natuurbos. Daarnaast heeft de transformatie van woeste gronden tot landgoed ervoor gezorgd dat enkele typische landschapselementen aan het landschap zijn toegevoegd, zoals lanen, zandwegen, parkbos de Warande en de buitenplaats(en) met bijgebouwen.

Het natuurbos bestaat grotendeels uit een gevarieerd, mogelijk middeleeuws, droog loofbos dat zich grotendeels langs de meanderende Rovertse Leij bevind. Daar liggen ook enkele kleinere natte bossen (broekbos). In het natuurbos broeden de bosuil, zwarte specht en andere spechtensoorten, boomklever, goudvink, vuurgoudhaantje, kruisbek, wielewaal en fluiter. En in de geërodeerde buitenbochten van dit meanderende riviertje broedt de ijsvogel.

Tussen het productiebos liggen een aantal grootschalige landbouwvlakken met akkerbouwpercelen en graslanden. Ook bevinden zich tussen de natuurbossen langs de Rovertse Leij, een aantal oude, kleinschalige landbouwpercelen, in het bijzonder (delen van) de oude akkers van de buurtschappen Breehees, Gorp en Roovert.
Landgoed Gorp & Roovert is rijk aan kwelbronnen. Verspreid over het landgoed liggen tussen de bossen diverse kleinere, maar ook enkele grote, vennen (zoals het Papschot, Bankven en Haneven). Naast de vennen liggen vaak (kleine) natte heideveldjes, waarvan de Papschotse Heide naast het ven Papschot het grootste heideveld op Landgoed Gorp & Roovert is. Daarnaast liggen in de droge bossen op de zandgronden, diverse kleine droge heideveldjes.

Mosrijk oud Naaldbos.Gorp&Roovert

De productiebossen op Landgoed Gorp & Roovert worden op een natuurvolgende manier beheerd, waarbij selectief dikke bomen worden geoogst. Hierdoor zijn grote delen van de naaldbossen inmiddels veranderd in gemengde bossen. Daarnaast zijn diverse van de oude productiebospercelen op natuurlijke wijze veranderd in mosrijke naaldbossen met een gevarieerde ondergroei van varens, paddenstoelen en jonge naaldbomen, waardoor ze bijna Scandinavisch aandoen.

Delen van Landgoed Gorp & Roovert maken deel uit van Natura 2000 gebied Kempenland-West, dat restanten van het eertijds uitgestrekte droge en natte heidelandschap met vennen en daar doorheen stromende laaglandbeken in Midden-Brabant omvat. Bovendien vormen het beekdal van de Rovertse Leij en het ven Papschot samen de ‘Natte Natuurparel Gorp & Roovert en Papschot’, onderdeel van Natuur Netwerk Brabant.