Laag-Keppel – Klein stadje beschermd door kasteel

8 minuten leestijd

Laag-Keppel is met haar 445 inwoners een van de kleinste stadjes van Nederland. Het historische karakter van deze typische kasteelnederzetting aan een knusse doorgaande weg tussen doorwaadbare plaatsen in twee armen van de Oude IJssel onder de bescherming van kasteel Keppel is goed bewaard gebleven.

Laag-Keppel heeft zich nooit ontwikkeld tot volwaardige stad door de nabijheid van Doesburg en Doetinchem. Deze twee steden, zes kilometer stroomop- en stroomafwaarts aan de Oude IJssel gelegen, hadden honderdvijftig jaar eerder stadsrechten ontvangen en waren al welvarende handelssteden tegen de tijd dat Laag-Keppel stadsrechten kreeg. Er was gewoonweg geen behoefte aan een derde handelsstad in de regio. Bij de zuidelijke ingang van het stadje ligt aan de doorgaande weg de watermolen waar eeuwenlang de boeren uit de omgeving hun graan lieten malen. Hier bevind zich ook de toegang tot Kasteel Keppel, dat verscholen ligt achter een landschapspark oostelijk van de doorgaande weg. Laag Keppel is een beschermd stadsgezicht en het middelpunt van het 560 hectare grootte Landgoed Keppel.

Laag-Keppel – Kasteelnederzetting bij knooppunten van land- en waterwegen

Laag-Keppel is ontstaan als een typische kasteelnederzetting net buiten de poorten van kasteel Keppel. Deze nederzetting, aanvankelijk Nie- of Borch-Keppel genaamd, wordt voor het eerst vermeld in 1361. Hier woonden de bedienden van het kasteel en diverse ambachtslieden. Bij dreigend gevaar konden zij binnen de poorten van het kasteel bescherming krijgen. Ook tegenwoordig is nog duidelijk zichtbaar dat Laag-Keppel ooit een kasteelnederzetting was.

Kasteel Keppel ligt ten oosten van de nederzetting, 500 meter westelijk van een plek waar de Oude IJssel zich toen splitste in twee armen. Deze twee rivierarmen kwamen 1200 meter verder weer bij elkaar, en daarmee liggen kasteel en nederzetting op een eiland (‘Het Eiland’). Laag-Keppel lag tussen twee voorden, doorwaadbare plaatsen, in de beide rivierarmen van de Oude IJssel. Deze oversteekplaatsen waren onderdeel van de middeleeuwse landweg tussen de handelssteden Zutphen en Emmerik (D). Bij deze doorwaadbare plaatsen werd tol geheven, wat de locatie extra aantrekkelijk maakte.

Bovendien ligt direct noordelijke van Laag-Keppel een oude Hessenweg, een middeleeuwse landweg tussen Noord-Duitsland en Oost-Nederland, waar handelslieden hun koopwaar over vervoerden. Deze weg ligt bovenop een langgerekte rivierduingordel die evenwijdig loopt aan de Oude IJssel en ongeveer 10 meter hoger ligt dan de rivieroever. Bovenop deze rivierduingordel zijn nog restanten van de oude Hessenweg aanwezig, maar hij is in de loop der tijd grotendeels vervangen door de N317.

KasteelKeppel.Viskaar.OudeIJssel

Kasteel Keppel – Op de grens van twee hertogdommen

In de middeleeuwen was de Oude IJssel de grensrivier tussen hertogdommen Kleef en Zutphen. Deze hertogen voerden regelmatig oorlog met elkaar om hun grondgebied verder uit te breidden. Daarom werden er langs de Oude IJssel diverse, tegenwoordig deels nog bestaande, kastelen met een verdedigingsfunctie gebouwd om deze grens te bewaken, waaronder kasteel Keppel.

Kasteel Keppel werd in de middeleeuwen gebouwd rondom een donjon uit ongeveer 1300. Het was diverse malen onderwerp van strijd en is meerdere malen verwoest en opnieuw opgebouwd. De laatste keer was in 1582 toen het kasteel tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werd geruïneerd. Het huidige kasteel dateert uit omstreeks 1615 en kreeg toen het karakter van een buitenplaats.

Het kasteel is nooit verkocht en de huidige bewoners stammen af van de veertiende-eeuwse eigenaren, de familie Van Keppel. Daarna is het kasteel door vererving en huwelijken achtereenvolgens in handen gekomen van de families Van Voorst, Van Rechteren, Van Pallandt en Van Lynden. Deze laatste familie heeft de van Pallandt van Keppel Stichting opgericht, die sinds 1962 eigenaar is van kasteel Keppel. Het kasteel wordt beheerd door de Van Lynden Stichting, dat bestuurd wordt door diverse leden van de familie Van Lynden. Nog steeds woont een lid van de familie Van Lynden op kasteel Keppel.

Laag-Keppel – Verloren concurrentie van Doesburg en Doetinchem

Op 14 april 1361 kreeg de toenmalige kasteelheer van Keppel, Sweder van Voorst en Keppel, als beloning voor bewezen diensten van de Duitse keizer Karel IV het recht om marktrechten aan zijn kasteelnederzetting te schenken waardoor er jaar- en weekmarkten konden worden gehouden.

Het zo tot marktstad verheven Laag-Keppel kwam echter niet tot economische bloei. In een poging om Laag-Keppel een economische stimulans te geven verleenden de heer en vrouwe van Keppel op 17 april 1404 nog meer stadsrechten aan hun kasteelnederzetting. Bovendien schonken ze een gemeenschappelijke weide en de helft van het tolgeld, accijnzen en boetes aan de nieuwe stad. Daarnaast beloofden zij een watermolen te bouwen in de zuidelijke arm van de Oude IJssel, de latere Molenbeek. Ook krijgen de inwoners het recht om de stad te omheinen en de twee toegangen tot de stad mochten worden afgesloten. Van een omwalling of ommuring van Laag-Keppel is nooit sprake geweest. Wel werden er grachten gegraven achter de bebouwing aan weerszijden van de straat, die de Oude IJssel met de Molenbeek verbonden. De oostelijke gracht, nu een smal slootje, is bewaard gebleven maar de westelijke gracht is gedempt.

Ondanks alle maatregelen die de achtereenvolgende heren van Keppel namen, groeide Laag-Keppel niet of nauwelijks. Waarschijnlijk waren de aanwezigheid van het zes kilometer stroomopwaarts gelegen Doetinchem, dat al in 1236 stadsrechten had gekregen, en het zeven kilometer stroomafwaarts gelegen Doesburg dat sinds 1237 stadsrechten had, hiervoor de belangrijkste verklaring. Tegen de tijd dat Laag-Keppel stadsrechten kreeg hadden deze twee steden zich al tot welvarende handelsplaatsen ontwikkeld en hadden de kooplieden geen behoefte aan een derde handelsstad in de regio.

Waterrad.kolk .poldermolen

Watermolen Laag-Keppel – met ingenieus watervervalsysteem

Sinds ongeveer 1350 heeft er een watermolen gestaan aan de zuideljke Molenbeek strang van de Oude IJssel. Deze werd eeuwenlang, en ook tegenwoordig nog, gebruikt als korenmolen.

Kort na 1945 werden door het Waterschap werkzaamheden aan de Oude IJssel uitgevoerd ter verbetering van de waterafvoer en scheepvaart. Hierdoor werd de molenbeek afgedamd en werd een nieuw riviervak zuidelijk van de Molenbeek gegraven. Daardoor kon het rad van de watermolen niet langer door waterkracht in beweging worden gebracht.

In 1969 een watervervalsysteem gebouwd zodat het rad toch weer op waterkracht kon draaien. Bovenstrooms van de watermolen ligt een restant van de Molenbeek, die via de oostelijke stadsgracht gevuld wordt met water uit de noordelijk arm van de oorspronkelijke Oude IJssel. Met het water uit dit restant van de Molenbeek kan de watermolen worden aangedreven, mits het waterniveau beneden het waterrad voldoende laag is. Hiertoe wordt de beneden de watermolen gelegen molenkolk met een kleine poldermolen op een één meter lager peil dan de Oude IJssel gebracht. De capaciteit van deze windmolen is echter onvoldoende om de molenkolk zodanig laag te houden dat de watermolen langere tijd achter elkaar kan draaien.

LaagKeppel.Dorpsstraat

Laag-Keppel – Historisch stadje aan doorgaande weg

Het historische karakter van het beschermde stadsgezicht Laag-Keppel als een nederzetting aan een doorgaande weg (Dorpsstraat) tussen de oversteekplaatsen van twee rivierlopen onder de bescherming van een kasteel is goed bewaard gebleven doordat de uitbreiding van de plaats in de laatste twee eeuwen heeft plaatsgevonden langs de N317.

verrekijker

Bezienswaardigheden in Laag-Keppel

Historische kern Laag-Keppel

De historische kern van het stadje Laag-Keppel is een beschermd stadsgezicht wordt gevormd door de bebouwing langs de Dorpsstraat. Aan beide uiteinden van deze straat bevind zich een (ophaal-)bruggen over één van de twee armen van de Oude IJssel, op de plaats van de voormalige voordes.

De aaneengesloten bebouwing aan beide zijden van de Dorpsstraat bestaat grotendeels uit dwarshuizen uit de negentiende eeuw, die slechts door een smalle stoep van de straat zijn gescheiden. Door de afwezigheid van voortuinen heeft de straat een besloten karakter, wat wordt nog versterkt door haar licht gebogen loop. Van een aantal panden is de vroegere functie nog af te lezen, zoals de voormalige boerderij op nr. 7 en de vroegere winkel op nr. 12 met hijsbalk aan de zijgevel. Ook opvallend zijn de vele drupgoten tussen de huizen die in een aantal gevallen van de straat zijn afgesloten door middel van een ijzeren of houten hek.

Bij de hoofdtoegang naar Kasteel Keppel bevind zich een klein pleintje met;

  • Waterpomp (Dorpsstraat bij 31). Zandstenen pomp uit 1775 met schild houdende leeuw.

Iets verder van de historische stadskern liggen;

  • Sluis (Rijksweg bij 90). Schut- en keersluis uit 1765 in de originele noordelijke loop van de Oude IJssel aan de uiterste westkant van ‘het eiland’. De sluis werd gebouwd om het waterniveau in de Oude IJssel, en daarmee het functioneren van de diverse watermolens die toentertijd aan de Oude IJssel lagen, te reguleren. Naast de sluis staat de voormalige sluiswachterswoning.
  • Hessenweg (Hoog-Keppel, Hummelo). Ongeveer 7 kilometer lang deel van de oude Hessenweg dat nog grotendeels intact is tussen Hoog-Keppel en buurtschap Wittebrink.

Kasteel Keppel

Kasteel Keppel is een tot buitenplaats verbouwd omgracht kasteel uit 1615, gebouwd op de fundamenten van een donjon uit 1300. De Historisch buitenplaats Keppel bestaat uit;

  • Kasteel Keppel (Dorpsstraat 41). Landhuis dat bestaat uit vier vleugels rondom een binnenplaats. Het landhuis heeft een aantal opvallende torens en een indrukwekkende renaissance voorgevel. In de kasteelgracht bevind zich een gemetselde dam die dient als toegang tot het kasteel.
  • Bijgebouwen;
    • Bijgebouw met torentje (Dorpsstraat 37/39). Langgerekt bijgebouw aan het voorplein van Kasteel Keppel, dat een onderdeel was van de middeleeuwse voorburcht. Tegen dit middeleeuwse gebouw is een torentje gebouwd, de Dieventoren, die in het verleden dienst deed als gevangenis.
    • Koetshuis (Dorpsstraat 33). Gebouw uit rond 1860.
    • Dienstwoningen (Dorpsstraat 31 en 43). Woningen uit rond 1870.
    • Watermolen van Laag-Keppel (Dorpsstraat 30). Onderslagmolen uit 1865 aan de voormalige Molenbeek. De huidige korenmolen is in gebruik geweest tot 1945.
      • Waterkolk. Kolk achter de Keppelse watermolen.
      • Alternatief watervervalsysteem. Nadat de Oude IJssel in 1945 was gekanaliseerd, waarbij de originele molenbeek die langs Kasteel Keppel liep was afgedamd, kon de watermolen niet langer draaien. In 1969 is een alternatief waterverval gecreëerd zodat de watermolen weer kon functioneren, bestaande uit:
        • Restant van de Molenbeek. Waterreservoir voor het draaien van de watermolen. Het reservoir wordt via de oostelijke stadsgracht gevoed met water uit de Oude IJssel en vervolgens via een toevoerleiding onder de Dorpsstraat op het waterrad gebracht.
        • Follega molen. Kleine poldermolen (spinnenkopmoplen) op de dijk langs de aftakking van de Oude IJssel. Hiermee kan het waterniveau van de waterkolk verlaagd worden tot 1 meter onder het niveau van de Oude IJssel.
  • Historische Park- en Tuinaanleg (Dorpsstraat bij 41 en Hummeloseweg bij 29) met;
    • Kasteelpark. Landschappelijk park rondom Kasteel Keppel op Het Eiland, noordelijk van de oorspronkelijke loop van de oude IJssel en de N317. Een stelsel van zes zichtassen Kasteel Keppel met haar omgeving.
      • Toegangshek kasteel Keppel met brug (Dorpsstraat bij 31) aan het begin van de oprijlaan over het kasteelterrein over de oostelijke stadsgracht naar kasteel Keppel.
      • Wilhelminabruggetje (achter Dorpsstraat 1). Voetbrug over de oostelijke stadsgracht met hek als korte verbinding vanuit het kasteelpark met de Dorpsstraat.
      • Houten viskaar (bewaarplaats voor vis) in de Oude IJssel ten noorden van Kasteel Keppel.
    • Historische moestuin. Westelijk van de stadskern Laag-Keppel (Dorpsstraat achter 28) ligt op het trapeziumvormige terrein, dat aan drie zijden door water is omgeven (de Oude IJssel en twee sloten), en bereikbaar is via een weg in het verlengde van de oprijlaan langs de stadspomp. In de moestuin staan een;
      • Hoge kas.
      • Gemetselde koude bak.
    • Varange (beide zijden van de Hummeloseweg, Laag-Keppel). Parkbos en besloten jachtterrein noordelijk van de Oude IJssel en N317 met;
      • Galgenberg (of Wrange- of Vrangen Bult, +26m NAP). In 1374 ontving Wouter van Voorst van de hertogin van Gelre de hoogheerlijke rechten. Dit hield onder andere in dat de heer het recht had op het opleggen van de doodstraf. De Galgenberg fungeerde destijds als gerechtsplaats en hier stond naast de galg ook een geselpaal.
      • Sterrebos. In 1775 is rondom de Galgenberg een sterrenbos aangelegd. Acht lanen voeren naar de top die allen gericht waren op torens van kastelen en kerken in de omgeving. Aan de voet van de heuvel worden de lanen door een cirkelvormig pad doorsneden.

Landgoed Keppel

Een 560 hectare groot particulier landgoed rondom Kasteel Keppel. Het grootste deel van het landgoed bevind zich op de rivierduin op de noordoever van de Oude IJssel & oostelijk van Hoog Keppel. Maar ook zuidelijk van de oude IJssel ligt een deel van het landgoed. Landgoed Keppel bestaat uit de Historische Buitenplaats Keppel, bos- en natuurgebieden en landbouwgronden. Bij Landgoed Keppel horen een aantal pachtboerderijen en woonhuizen, herkenbaar aan luiken geschilderd in de kleuren van Keppel, grachtengroen en oker, zoals;

  • Pachtboerderijen
    • T-Boerderij (Eldrikseweg 3, Laag-Keppel)
    • T-boerderij (Hessenweg 9, Hoog-Keppel)
  • Dubbel Woonhuis (Hummeloseweg 27/29, Laag-Keppel)
bike

Activiteiten in Laag-Keppel

Eten en drinken

Eten & drinken bij Laag-Keppel

Overnachten

Overnachten bij Laag-Keppel

  • Hotels
    • Er bevinden zich diverse hotels in Doesburg en Doetinchem.
    • De Gouden Karper (Dorpsstraat 9, Hummelo).
  • Vakantiewoningen
  • B&B‘s
    • B&B Dromen in Drempt
  • Camping

Natuur & Landschap bij Laag-Keppel

Laag-Keppel ligt aan beide zijden van de Oude IJssel en bestaat uit een afwisselend landschap van bossen, akkers en weilanden. Fraaie boerderijen, rijen knotwilgen, elzensingels en de Oude IJssel bepalen het landschapsbeeld. Laag-Keppel is bijna volledig omringd door Landgoed Keppel. Het landgoed ligt in een overgangsgebied van bos en weidevelden. De nabijheid van de rivier en de afwisseling van open en begroeid terrein vormen een uitstekende leefplek voor talrijke vogels, kleine zoogdieren en een veelheid aan wilde planten.

Galgenberg.LaagKeppel.Sterrebos

Het landschap ten noorden van Laag-Keppel wordt gekenmerkt door de langgerekte rivierduingordel die noordelijk van de Oude IJssel ligt. Op de rivierduin varieert de hoogte tussen de 13 en 24 meter boven NAP. Het omliggende land langs de Oude IJssel ligt op ca 10 meter boven NAP. Op de hoger gelegen delen liggen landbouwakkers. Bossen liggen op de hogere delen van het oude rivierterras van de Rijn dat noordelijk van de rivierduin ligt. Veel van deze gronden zijn al eeuwen in bezit van de diverse landgoedeigenaren in de regio, waaronder die van Landgoed Keppel.