Limburg, met haar rijke verleden, kent vele historische landgoederen. Door de territoriale versnippering van deze provincie in de middeleeuwen, lagen er veel onafhankelijke ministaatjes die het eigendom waren van een vrijheer, rijksgraaf of markgraaf. De huidige historische, (van origine) adellijke, landgoederen met de daarop gelegen kastelen zijn doorgaans het restant van deze ministaatjes.
In vergelijking met de grootste historische landgoederen van Nederland is het meerendeel van de landgoederen in Limburg vrij klein. Ze zijn vaak slechts enkele tientallen hectares groot. Veel van Limburgs’ landgoederen liggen langs de Maas, of één van haar zijrivieren, in de middeleeuwen de belangrijkste handelsroute door Limburg, waar de economische activiteit zich concentreerde.
Top 10 – Grootste historische Landgoederen van Limburg
- Landgoed De Hamert (Wellerlooi, Noord-Limburg).
- Landgoed Kasteel Horn (Horn, Midden-Limburg).
- Landgoed Geijsteren (Geijsteren, Noord-Limburg).
- Landgoed Bleijenbeek (Afferden, Noord-Limburg).
- Landgoed Arcen (Arcen, Noord-Limburg).
- Landgoed Rozendaal (Montfort, Midden-Limburg).
- Landgoed Terworm (Heerlen, Zuid-Limburg).
- Landgoed Kasteel Hillenraad (Swalmen, Noord-Limburg).
- Landgoed Jachtslot Mookerheide (Mook, Noord-Limburg).
- Landgoed Kasteel Amstenrade (Amstenrade, Zuid-Limburg).
Historische landgoederen in Limburg – Ministaatjes en Ontginningslandgoederen
De veelal kleine landgoederen in Limburg zijn het gevolg van territoriale versnippering van deze provincie in de middeleeuwen. Limburg was toen verdeeld tussen een groot aantal autonome hertogen, prins-bisschoppen, rijksgraven en vrijheren die ook nog eens vaak met elkaar in oorlog lagen. Er waren in Limburg dan ook veel ministaatjes, onafhankelijke gebieden, en hieruit zijn veel van de huidige historische landgoederen voortgekomen.
Op de vruchtbare gronden van Zuid-Limburg kon men bovendien met een relatief klein oppervlak toe om zelfvoorzienend te zijn. Op de arme zandgronden van het Maasduinen gebied in Noord-Limburg was dit anders. Heidenvelden waren daar, tot de introductie van kunstmest, cruciaal voor de akkerbouw. Schapen en koeien graasden er, en hun mest, vermengd met heideplaggen, gras en/of bosstrooisel, werd gebruikt voor het bemesten van de akkers.
De ministaatjes in Noord-Limburg waren dan ook vele malen groter dan die in Zuid-Limburg en bestonden voor een groot deel uit heidevelden. Deze woeste gronden werden, in het bijzonder na het invoeren van de Markenwet (1886), door de verarmde adel verkocht als ontginningslandgoederen. De deels tot stuifzand verworden uitgeputte heidevelden werden beplant met naaldbomen, zowel om het stuifzand vast te leggen als om tegemoet te komen aan de toenemende vraag naar naaldhout als stuthout voor de Limburgse mijnen. Veel van deze eentonige naaldbossen zijn de afgelopen decennia omgevormd tot natuurlijkere, gemengde bossen. Bovendien werd de waterhuishouding van deze ontginningslandgoederen op orde gebracht en werd een deel van de gronden omgevormd tot landbouwgrond.
Veel van de historische landgoederen in Limburg liggen niet ver van de Maas, of één van haar zijrivieren. De Maas was al in de vroege middeleeuwen, en zelfs in de Romeinse tijd, een druk bevaren rivier. Hierdoor concentreerde de economische activiteit zich grotendeels langs de Maas, waar veel van de handelsplaatsen en -steden lagen.
Vanaf rond 880 had het Maasgebied te lijden onder overvallen door Noormannen die de Maas waren opgevaren. In 881 en 882 overwinterden de Noormannen zelfs op nog geen 15 kilometer noordelijk van Maastricht, bij Elsloo.
Het stichten van kastelen op een verhoging, zoals de rivieroeverwal of de in Limburg aan beide zijden van de Maas gelegen Maasterrassen, had dan ook een aantal voordelen. De hogere ligging bood bescherming bij hoog water en anderzijds resulteerde de regelmatige overstromingen in vruchtbare gras- en hooilanden. Bovendien was het ook een militair strategisch gunstige locatie.
In het versnipperde Limburg, met haar afbrokkelend centraal gezag, moesten de veelal autonome kasteelheren hun eigen grondgebied verdedigen. Op een verhoging langs de Maas konden ze de vijand van verre zien aankomen. Daarnaast profiteerden kasteelheren van de economische activiteit op en langs de Maas door er tol te heffen of, in een enkel geval, door er als roofridder op uit te trekken.
1. Landgoed De Hamert – Verloren interesse resulteert in schitterend natuurgebied
Landgoed De Hamert ligt in het glooiende rivierduinengebied tussen de Maas en Duitse grens. Het 1.084 hectare grootte, van origine adellijke, landgoed is onderdeel van Nationaal Park de Maasduinen, de langste rivierduinengordel van Nederland. Landgoed De Hamert grenst in het zuiden aan landgoed Arcen, en bestaat grotendeels uit natuur.
Tussen de hier aanwezige, tijdens de laatste ijstijd gevormde, kolossale paraboolduinen liggen droge en natte heidevelden, vennen, vochtige en droge gemengde bossen met grillig gevormde eikenhakhoutstoven en naaldbomen. Aan de zuidoostkant van het landgoed lopen het sterk meanderende, Geldernsch-Nierskanaal en zuidelijk daarvan de eveneens meanderende Rode Beek, beide met beekbegeleidend bos.
In het vennencomplex Pikmeeuwenwater op het landgoed, ligt een restant van het uitgestrekte hoogveengebied dat hier in het verleden lag. In diverse vennen vind tegenwoordig weer hoogveenvorming plaats. Daarnaast trekken In het voor- en najaar kraanvogels en visarenden over het landgoed. Zij rusten en foerageren in het Pikmeeuwenwater voordat zij verder vliegen.
Op landgoed De Hamert ligt verder het imposante Vorstengraf, één van Nederlands’ grootste grafheuvels. Deze, door de mens opgeworpen, heuvel bevind zich bovenop de hoogste stuifduin in het gebied, de Trappenberg, waardoor hij ruim 10 meter boven zijn omgeving uittorent.
Landgoed De Hamert omvat het grootste deel van de voormalige Looierheide, die de boeren van het toenmalige gehucht Looij, het huidige Wellerlooi, gemeenschappelijk gebruikten. Het terrein van landgoed De Hamert was toen onderdeel van de grote heerlijkheid Well, dat zich uitstrekte van Afferden tot Arcen. Dit ministaatje was eigendom van de heren van Well, die er ook het jachtrecht hadden. Zij bestuurden hun vrije heerlijkheid vanuit het zeven kilometer stroomafwaarts aan de Maas gelegen kasteel Well.
De Looierheide werd aan het einde van de negentiende eeuw verkocht aan particulieren die de ontginning ervan ter hand namen. Echter, dit had nooit de volle aandacht van haar opeenvolgende eigenaren. Het bleef bij het aanplanten van enkele verspreid liggende naaldhoutpercelen voor de productie van hout, en het graven van enkele putten voor de winning van grind.
Wel was er een boswachter aangesteld, die vanuit de boswachterswoning op de locatie van de huidige horecagelegenheid ‘Jachthut op den Hamer’, het landgoed namens de eigenaren in de gaten hield. Deze boswachterswoning lag vlakbij de eeuwenoude halteplaats De Hamert, op de locatie van het huidige (gesloten) horecagelegenheid De Hamert (Hamert 2, Wellerlooi), bij de monding van het Geldernsch-Nierskanaal in de Maas. De erlangs lopende landweg op de oostelijke Maasoever was zeer belangrijk in tijden dat de Maas niet bevaarbaar was. Op deze pleisterplaats verbleven reeds de heren van Well, en hun gasten, wanneer zij hun gronden kwamen inspecteren of hun jachtpartijen hielden.
Lees meer over Landgoed De Hamert (Twistedenerweg 2, Wellerlooi).
2. Landgoed Kasteel Horn – Soeverein Graafschap
Landgoed Kasteel Horn ligt op de westoever van de Maas, tegenover Roermond. Dit 900 hectare grootte, van origine adellijke, landgoed bestaat voornamelijk uit bos, met daartussen heidevelden en een dode Maasarmen, en landerijen. Het is het restant van het Graafschap Horn, een zelfstandige ministaat, die van origine vanuit Kasteel Horn bestuurd werd.
Kasteel Horn is één van de gaafst bewaard gebleven middeleeuwse kastelen van Nederland. Deze indrukwekkende ringmuurburcht is rond 1100 gebouwd op een natuurlijke verhoging aan de Maas. De kasteelheren waren oorspronkelijk roofridders, die inkomsten verwierven door tolheffing op de drukbevaren Maas. Door erfenissen werd de heerlijkheid ‘Land van Horn’ steeds groter en bestond uiteindelijk uit een tiental aaneengesloten heerlijkheden, een groot deel van de huidige gemeente Leudal, en diverse ‘losse’ heerlijkheden.
In 1450 werd Jacob I, heer van Horn, als beloning voor zijn deelname aan de Kruistocht van dat jaar, door de Rooms-Duitse koning Frederik III verheven tot rijksgraaf. Daarna werd de heerlijkheid Land van Horn aangeduid als graafschap Horn. In de eeuw erna ging het langzaamaan bergafwaarts met het Graafschap, in het bijzonder nadat in 1568 de toenmalige graaf van Horn, één van de leiders van de Nederlandse Opstand, aan het begin de Tachtigjarige Oorlog in Brussel in opdracht van Alva werd onthoofd. Daarna werden verscheidene van de bezittingen van de eens zo voorname graven van Horn verbeurd verklaard en waren zij genoodzaakt om vele van hun bezittingen te verkopen.
Aan het begin van de Franse tijd (1795) werd het graafschap opgeheven en werd Horn een gemeente. In 1798 werd de resterende bezittingen van het voormalige graafschap, inclusief de resterende gronden en Kasteel Horn, op een openbare veiling verkocht aan Marcellus Gerardus Magnée uit Luik. Tot aan de dag van vandaag zijn kasteel en landgoed in handen van deze familie.
Landgoed Kasteel Horn bestaat uit een aantal deelgebieden, zoals (i) het kasteelpark, (ii) enkele pachtboerderijen, herkenbaar aan de groen-rode luiken, met landerijen en (iii) enkele natuurgebieden in en rondom Horn, zoals de Horner- en Beegderheide. Kasteel Horn met bijgebouwen en kasteelpark vormen samen de beschermde historisch buitenplaats Horn.
Lees meer over Landgoed Kasteel Horn (Kasteelstraat 6, Horn).
3. Landgoed Geijsteren – Zelfvoorzienend historisch cultuurlandschap
Landgoed Geijsteren ligt op de westoever van de Maas, ten oosten van Venray. Dit 700 hectare grootte adellijke landgoed was onderdeel van de bezittingen van de heren van Geijsteren die er, totdat het aan het eind van de tweede wereldoorlog werd geruïneerd, in kasteel Geijsteren bij de monding van de Oostrumse beek in de Maas woonden.
Landgoed Geijsteren ligt aan beide zijden van deze, op het landgoed nog grotendeels vrij meanderende, beek. Aan de Oostrumse beek liggen op het landgoed twee, maalvaardige, watermolens. Het landgoed omringd het stadje Geijsteren als een groene gordel, en bestaat voor een groot deel uit een eeuwenoud afwisselend cultuurhistorisch landschap met weiden en akkerlanden, met daartussen lange lanen en singels. Verspreid over het landgoed liggen in het Maasdal diverse pachtboerderijen, die duidelijk herkenbaar zijn aan de zwart-witte luiken. Ook in de kern van Geijsteren staan diverse tot woonhuis verbouwde pachtboerderijen die eigendom zijn van het landgoed.
Daarnaast bestaat Landgoed Geijsteren voor een groot deel uit natuurgebieden met loof- en naaldbossen, afgesneden oude Maasarmen en vennen. Aan de noordzijde ligt in het bos van landgoed Geijsteren de eeuwenoude Sint-Willibrorduskapel, waar de heilige Willibrord nog heeft gepredikt, met daarnaast een waterput waarvan men geloofde dat het water oogziekten zou genezen.
Het landgoed is particulier bezit en nog altijd in handen van erfgenamen van de eerste heren en vrouwen van de heerlijkheid Geijsteren, de adellijke familie de Weichs de Wenne.
Lees alles over Landgoed Geijsteren (Oostrumseweg bij 34, Geijsteren).
4. Landgoed Bleijenbeek – Kasteelruïne omringd door imposant lanenstelsel
Landgoed Bleijenbeek ligt op de glooiende rivierduinen van Nationaal Park De Maasduinen op de oostoever van de Maas. Het 575 hectare grootte, van origine adellijke, landgoed omarmt de ruïne van kasteel Bleijenbeek aan de Eckeltsche beek (blije beek = heldere beek).
Landgoed Bleijenbeek bestaat grotendeels uit bossen. Door overbegrazing waren de heidevelden rondom Afferden, zoals de Hooge en de Heukelomsche Heide, deels veranderd in stuifzandvlaktes. Op dit terrein werd aan het eind van de negentiende eeuw naaldbomen aangeplant, die later zijn omgevormd tot gemengde bossen.
Tussen de bossen op het landgoed bevinden zich enkele landbouwenclaves, zoals bij de gehuchten Bleijenbeek, Gening, Heukelom en Smal. Ook liggen er in de bossen nog enkele heiderestanten en vennetjes, waarvan het vennencomplex De Duivelskuil, waar hoogveenvorming plaatsvind, het markantst is.
Kasteel Bleijenbeek werd rond 1400 gebouwd in opdracht van de heren van Afferden, nadat hun aan de Maas gelegen kasteel, nabij de huidige Veerweg in Afferden, door het wassende water was verwoest. Daarna bestuurden de halfheren, en later heren, van de vrije heerlijkheid ‘Afferden en Heukelom’, hun onafhankelijk ministaatje vanuit kasteel Bleijenbeek.
Rondom de ruïne van, het aan het eind van de tweede wereldoorlog verwoeste, kasteel Bleijenbeek bevind zich een indrukwekkend lanenstelsel. Deze is rond 1700 aangelegd tijdens een grootschalige verbouwing van kasteel, en delen van het landgoed, tot buitenplaats. Hierbij werd rondom het kasteel een barokstructuur verwezenlijkt met zichtassen, lanen en singels. Bijzonder is de 1,8 kilometer lange zichtas door het kasteel, in de vorm van de noordelijk ervan gelegen Berkenlaan en de zuidelijke Spiegellaan. Kasteelruïne, kasteelgracht en zichtas vormen samen de beschermde historisch buitenplaats Bleijenbeek.
Lees meer over Landgoed Bleijenbeek (Bleijenbeek 2, Afferden).
5. Landgoed Arcen – Restant van de onafhankelijke heerlijkheid Arcen
Landgoed Arcen ligt rondom kasteel, en kasteeldorp, Arcen tussen de Maas en Duitse grens. Dit 494 hectare grootte, van origine adellijke, landgoed is het restant van de vrije heerlijkheid Arcen. Dit onafhankelijke ministaatje was eigendom van de heren van Arcen, een bastaardtak van de hertog van Gelre, die Arcen bestuurden vanuit het centraal op het landgoed, en vlak naast de Maas, gelegen kasteel Arcen.
Landgoed Arcen is onderdeel van Nationaal Park de Maasduinen en grenst in het noorden aan Landgoed De Hamert. Het glooiende landgoed bestaat hoofdzakelijk uit bos, afgewisseld met enkele landbouwpercelen, heidevelden met vennetjes en uiterwaarden.
De bossen zijn grotendeels in de negentiende eeuw aangeplant. Deze eentonige naaldbossen zijn inmiddels grotendeels omgevormd tot natuurlijkere, gemengde bossen. Daarnaast bevinden zich aan de voet van de stijlwand van het Maasterras, broekbossen op plekken waar kwelwater uit de hoger Maasterrassen aan het oppervlakte komt.
Bij het centraal op het landgoed, op een dubbel omgracht terrein gelegen, kasteel Arcen liggen twee bijzonder fraaie, eveneens omgrachte, kasteeltuinen aangelegd in formele en landschappelijke stijl, met oostelijk en zuidelijk van de grachten het kasteelpark. Het omgrachte Kasteel Arcen met voorburcht, tiendschuur, tuinpaviljoen en omgrachte tuinen vormen de beschermde historisch buitenplaats Arcen.
Westelijk van het kasteelterrein ligt de maalvaardige Wymarse Molen, de voormalige kasteelmolen van landgoed Arcen. Deze watermolen, waar tegenwoordig een graanbranderij en restaurant in is gevestigd wordt aangedreven door de Lingsforter beek die gevoed wordt door kwelwater uit de Straelense Broek dat op een hoger Maasterras in het oosten van het landgoed ligt.
6. Landgoed Rozendaal – Hereniging van de heerlijkheid Montfort
Centraal op Landgoed Rozendaal ligt een groot graslandgebied dat volledig omringd is door bos. Het 306 hectare grootte Landgoed Rozendaal maakte origineel deel uit van de heerlijkheid Montfort, één van de veertien heerlijkheden die als ‘Land van Montfort’, en later als ‘Ambt Montfort’, bestuurd werden vanuit Kasteel Montfort.
Roosendaal, de kern van Landgoed Rozendaal, was ooit een moeilijk toegankelijk moerasgebied. Het werd in de loop van de zeventiende eeuw ontgonnen vanwege de er aanwezige dikke veenlaag van goede kwaliteit. Voor de ontwatering van het gebied, werd de midden door het landgoed stromende Vlootbeek verbreed en genormaliseerd en werden stuifduinen, die de ontwatering van Roosendaal naar de 3,5 kilometer westelijker gelegen Maas belemmerden, doorgestoken. Nadat de turf was gewonnen en de biezen en het griendhout geoogst, werd Roosendaal getransformeerd in landbouwgrond met op de flanken van het Vlootbeekdal twee pachtboerderijen, de nog bestaande carréboerderijen Koningshof en ’s-Herenhof uit rond 1650. Bovenop de flanken van het Vlootbeekdal liggen bossen.
Als onderdeel van de Vrede van Münster, waarmee de Tachtigjarige Oorlog werd beëindigd, werd de Prins van Oranje in 1647 heer van het Land van Montfort. Ruim een eeuw later (1769) kochten de Nassaus de heerlijkheid Montfort. De Nassause Domeinraad, en na de Franse tijd de Kroondomeinen, verpachten de landerijen in het Roosendaal eeuwenlang om ze uiteindelijk te verkopen.
Sinds 1970 is het Limburgs Landschap eigenaar van Landgoed Rozendaal. Deze heeft het landgoed uitgebreid met het naastliggende: (i) landgoed Schrevenhof, met carréboerderij Schrevenhof (‘s-Gravenhof), op een locatie waar al sinds de veertiende eeuw een hoeve staat en het Schrevenhofsbroekje met diverse poelen, die door de heren van Montfort als visvijver werden verpacht, en (ii) delen van het gebied Reigersbroek, een drassig landbouwgebied in het Vlootbeekdal, stroomopwaarts van het gebied Roosendaal.
Lees meer over Landgoed Rozendaal (Rozendaal bij 1, Montfort).
7. Landgoed Terworm – Zes riddergoederen aan de Geleenbeek
Landgoed TerWorm ligt aan beide zijden van de meanderende Geleenbeek in het westen van Heerlen. Dit 220 hectare grootte, voormalig adellijke, landgoed ligt rondom het centraal gelegen Kasteel TerWorm, en is onderdeel van Natura 2000 gebied Geleenbeekdal.
Het landschap op Landgoed TerWorm is zeer afwisselend en bestaat uit (moeras-)bossen, akkers, graslanden en hoogstamboomgaarden. De cultuurgronden zijn van elkaar gescheiden door landschapselementen als meidoornhagen en boomgordels. Tussen de landbouwgronden en bossen liggen vele historische gebouwen, oprijlanen en holle wegen.
TerWorm ontstond nadat rond de tiende eeuw de landbouw in de beekdalen van Zuid-Limburg tot ontwikkeling was gekomen. Tegen 1400 had het bisdom Keulen wel zes riddergoederen op het terrein van het huidige landgoed gesticht. De restanten, en opvolgers, van de op deze leengoederen gelegen adellijke huizen staan nog altijd op Landgoed TerWorm.
De oudste van deze riddergoederen was Struyver, waarvan de door een diepe droge gracht omgeven motte, waarop een mottekasteel heeft gestaan, nog altijd zichtbaar is in de noordpunt van het landgoed. De overige adellijke woningen dateerden uit de veertiende eeuw, en waren omgrachte hoeves rondom een ommuurde binnenplaats. Een aantal daarvan ontwikkelden zich tot kasteelboerderijen, zoals kasteel Terworm en, het inmiddels geruïneerde, kasteel Eyckholt.
Op elk van deze riddergoederen bevond zich één, of enkele, pachtboerderij(-en) en soms een watermolen, zoals de Eikendermolen.Kasteel TerWorm werd na 1650 een aantal malen grootschalig verbouwd. De kasteelboerderij werd uitgebreid en vanaf 1767 getransformeerd tot buitenplaats. Voor het kasteel ligt een tuin in de Franse rococostijl, met oranjerie en leifruitmuur. Het uiterlijk van het huidige kasteel dateert uit 1891.
Aan het begin van de negentiende eeuw wordt het (leen-)goed TerWorm flink uitgebreid. De toenmalige eigenaren van TerWorm kochten de landerijen en boerderijen van nabijgelegen riddergoederen en zo ontstond het huidige landgoed TerWorm.
Lees meer over Landgoed Kasteel Terworm (Terworm 5, Heerlen).
8. Landgoed Kasteel Hillenraad – Restanten van Markgraafschap Swalmen en Asselt
Landgoed Kasteel Hillenraad ligt in het Maasterrassengebied noordelijk van Roermond. Dit 175 hectare grootte, adellijke, landgoed bestaat vrijwel geheel uit bos, en is het restant van het Markgraafschap Swalmen en Asselt.
Markgraafschap Swalmen en Asselt kwam voort uit de heerlijkheid Swalmen, dat in de middeleeuwen bestuurd werd vanuit Kasteel Ouborg. Dit is tegenwoordig een kasteelruïne ten westen van Swalmen, langs het sterk meanderende riviertje de Swalm. Nadat Kasteel Ouborg in de vijftiende eeuw was verwoest, werd het 1 kilometer zuidelijker gelegen Kasteel Hillenraad de zetel van de heren van Swalmen. In 1665 kocht de toenmalige heer van Swalmen de heerlijkheid Asselt en ontstond de heerlijkheid Swalmen en Asselt.
Deze dubbelheerlijkheid was onderdeel van het Ambt Montfort, dat in de zestiende eeuw door vererving onderdeel was geworden van het Spaanse rijk. In 1695 werd de heer van Swalmen en Asselt door koning Karel IV van Spanje tot markgraaf verheven, als compensatie voor de kosten, schade en vervolgingen die hij en zijn voorvaderen tijdens en na de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) hadden geleden. Zo ontstond het Markgraafschap Swalmen en Asselt, totdat dit in de Franse tijd werd opgeheven.
Landgoed Hillenraad bestaat tegenwoordig uit verschillende, rondom Swalmen gelegen percelen. Het grootste deel van het landgoed, de Hillenrader Bossen met daarin het monumentale tamme kastanjelaantje, een ijskelder en enkele heidevelden, liggen ten oosten van Kasteel Hillenraad. In dit loofbos bevinden zich bovendien, in het verlengde van de onverharde weg ‘Aan de Ruit’, de restanten van de Romeinse heerweg van Heerlen naar Xanten.
Daarnaast maken ook (i) het zuidelijk van Boukoul gelegen bosgebied de Boesheide, met daarin een diepe droge gracht van de voormalige hoeve ‘Hof te Boeshei’, en (ii) enkele bosperceeltjes langs de Swalm, stroom op- en -afwaarts van kasteelruïne Ouborg, onderdeel uit van Landgoed Hillenraad. Deze laatste gebieden met hun beekbegeleidende bossen zijn onderdeel van Natura 2000 gebied Swalmdal.
Landgoed en kasteel Hillenraad zijn nog altijd privébezit, en de huidige eigenaar en bewoner stamt af van Dirk van Oost, die in 1380 Hillenraad, Kasteel Ouborgh en delen van de heerlijkheid Swalmen kocht. Het omgrachte kasteelterrein, met daarop de waterburcht, bijgebouwen en de siertuin met diverse tuinornamenten vormen gezamenlijk de beschermde historische buitenplaats Hillenraad.
Lees meer over Landgoed Hillenraad (Hillenraederlaan bij 15, Swalmen).
9. Landgoed Mookerheide – Rond markant jugendstil jachtslot
Landgoed Mookerheide ligt in het glooiende stuwwallengebied tussen Nijmegen en Kleef, noordelijk van natuurgebied De Sint-Jansberg. Van oudsher lagen hier uitgestrekte heidevelden, gemeenschapsgronden behorend bij het kerkdorp Mook, die essentieel waren voor de akkerbouw op zandgronden.
Rond 1880 heeft de schatrijke Amsterdamse koopman Jacob Hendrik Luden verschillende landerijen en huizen in Heumen, een kerkdorp ten westen van Mook, gekocht, waaronder de resten van kasteel Heumen. In 1879, dus een eeuw nadat de meeste heerlijkheidsrechten zijn afgeschaft, kocht hij bovendien de rechten van de heerlijkheid Heumen van de stad Nijmegen.
Zijn zoon en erfgenaam, Jan Jacob Luden, ging omstreeks 1900 in de streek wonen en één van de weinige resterende heerlijke rechten uitoefenen, het jachtrecht. Daarom kocht hij bovendien een groot deel van de Mookerheide, waar hij een landgoed met jachtslot stichtte. Het indrukwekkende jachtslot met forse uitkijktoren werd in 1904 in art-nouveaustijl gebouwd. Het heeft een markante lichtroze kleur waarmee de blauwe en gele tegelversieringen aan de buitenkant van het jachtslot bijzonder fraai contrasteren.
Vanuit deze buitenplaats organiseerde Jan Jacob grootse jachtpartijen. Vijf jaar later verkocht hij landgoed met jachtslot alweer, en daarna is het nog diverse verschillende malen verkocht. Landgoed Mookerheide bestaat tegenwoordig grotendeels uit bos en een aantal heidevelden.
Zowel tijdens de Tachtigjarige Oorlog als WOII was de Mookerheide het toneel van krijgsgeweld. Op landgoed Mookerheide liggen nog twee schansen, de Mooker- en de Heumense schans, met respectievelijk vier en vijf bastions, als herinnering aan dit oorlogsverleden. Jachtslot Mookerheide met tuinen en kassencomplex zijn gezamenlijk de beschermde historisch buitenplaats Jachtslot Mookerheide.
Lees meer over Landgoed Jachtslot Mookerheide (Heumensebaan 2, Molenhoek).
10. Landgoed Kasteel Amstenrade – Restant van het graafschap Geleen en Amstenrade
Landgoed Amstenrade ligt aan de zuidkant van het heuvelcomplex Doenrade in het Zuid-Limburgse Heuvelland. Dit 150 hectare grootte, adellijke landgoed ligt tussen kasteel Amstenrade en het noordoostelijk ervan gelegen kerkdorp Merkelbeek, en grenst in het zuidoosten aan de N300. Het landgoed ligt in een droogdal van dit heuvelcomplex en bestaat grotendeels uit weilanden, akkerlanden en hoogstamboomgaarden, enkele kleine bosperceeltjes en kasteel en kasteelpark Amstenrade.
Landgoed Amstenrade is het restant van het Graafschap Geleen en Amstenrade. Dit graafschap bestond uit een negental heerlijkheden tussen Geleen en Brunssum, dat in eerste instantie vanuit Kasteel Sint-Jansgeleen bestuurd werd. In de loop der eeuwen nam Kasteel Amstenrade de bestuurszetel echter over. Aan het begin van de Franse tijd (1794) werd het graafschap opgeheven
In 1779 waren het kasteel en graafschap verkocht aan een Luikse bankier. Deze liet het middeleeuwse kasteel Amstenrade grotendeels slopen en de kasteelgracht dempen. Slechts één vierkante hoektoren bleef staan waartegen hij een nieuw kasteel met veel grandeur liet bouwen. Rond 1815 is bij dit nieuwe, huidige, kasteel een kasteelpark in landschapsstijl aangelegd tegen de helling van het heuvelcomplex, met een grote variëteit aan (exotische) bomen.
Kasteel Amstenrade, met bijgebouwen, kasteelpark en zichtassen, zijn gezamenlijk de beschermde historische buitenplaats Amstenrade dat bestaat uit wel 24 rijksmonumenten. Bovendien staan in het rijksmonumentale kasteelpark veertien oude bomen met een monumentale status. Kasteel Amstenrade ligt centraal in de historische dorpskern van het beschermde dorpsgezicht Amstenrade.
Lees meer over Landgoed Kasteel Amstenrade (Hagendorenweg 1, Amstenrade).