Elspeterbos – Grootste aaneengesloten oude boskern

6 minuten leestijd

Het Elspeterbos is een zeer oud beukenbos dat al sinds 1100 als gemeenschapsbos door de boeren en geestelijken van Elspeet beheerd werd. Het is onderdeel van de grootste aaneengesloten oude boskern van Nederland, bestaande uit bomen die afstammen van het oerbos dat hier eens lag. Het is een historisch productiebos met zowel restanten van hakhoutbomen als opgaande spaartelgen. Nadat het bos 800 jaar gemeenschappelijk bezit was, werd het in het 1917 voor de jacht gekocht door de Rotterdamse havenbaron Daniël George van Beuningen en zijn broers.

Eeuwenoud malebos

Het 520 hectare grote Elspeterbos is een van de mooiste beukenbossen van Nederland ligt in een halve maanvorm ongeveer 2 kilometer ten oosten van Elspeet. Het is een voormalig malebos. De graaf van Gelre gaf rond 1100 aan zeven boerderijen, de kerk en de pastoor de rechten op dit bos. Zij richten een maalschap op dat verantwoordelijk was voor het beheer van het bos en deelden in de opbrengsten ervan. Vanaf 1595 zijn er maalboeken van het Elspeterbos bekend met daarin de administratie en notulen van het maalschap, die doorlopen tot 1884. In dat jaar werd het maalschap omgezet in een naamloze vennootschap.

Particulier landgoed

In 1917 werden het Elspeterbos voor de jacht gekocht door de gebroeders van Beuningen, afkomstig uit een Rotterdamse familie van ‘havenbaronnen’. In 1920 kochten zij ook de Noorderheide, een heidegebied direct ten noorden van het Elspeterbos. Een van de broers, Daniël George, liet in dat jaar in het Elspeterbos een jachthuis bouwen. Nadat hij zijn broers had uitgekocht en het hele landgoed op zijn naam stond, liet hij in 1938 de luxueuze villa Noorderheide bouwen waarbij geld geen rol speelde. In dit huis hing ook een deel van zijn enorme kunstverzameling, die na zijn overlijden geschonken werd aan museum Boijmans van Beuningen.

DSC04894.intekst.compressed

Voormalig middenbos

Het zeer oude Elspeterbos is de grootste aaneengesloten oude boskern van Nederland. Dit betekent dat er inheemse bomen en struiken groeien die afstammen van het oorspronkelijke oerbos dat zich hier na de laatste ijstijd had gevestigd. Natuurlijk is het mogelijk dat in het verleden ook bomen door de mens zijn aangeplant, maar dat gebeurde dan wel met zaad van inheemse populaties.

Oerbossen bestaan niet meer in Nederland. Al eeuwen geleden nam als gevolg van de groeiende bevolking de vraag naar hout enorm toe terwijl door ontginning van landbouwgronden het bosoppervlak afnam. De resterende Nederlandse bossen werden dan ook volledig door de mens in gebruik genomen voor de productie van hout voor allerlei doeleinden. Hiervoor werd de hakhoutcultuur geïntroduceerd als bosbouwmethode.

Bij hakhout worden de uitlopers op een boomstam elke drie tot twintig jaar afgehakt, waarna de stam (stobbe) opnieuw uitloopt. Bijzonder aan het Elspeterbos is dat het niet alleen een eikenhakhout maar ook beukenhakhoutbos is. Beukenhakhout is een weinig bekend verschijnsel, en het Elspeterbos is een van de weinige voorbeelden van dit type hakhoutbos in Nederland. Hier en daar herinneren breed uitgegroeide eikenstoven en meerstammige beuken nog aan de vroegere hakhoutcultuur.

Het Elspeterbos was geen puur hakhoutbos. Bij een deel van de bomen werd tijdens de hakhoutoogst één telg gespaard. Deze konden uitgroeien tot een opgaande boom die geschikt was om plankenhout van te produceren. Dit had als bijkomend voordeel dat deze opgaande bomen ook eikels en beukennootjes produceerden als varkensvoer. Dit historische bostype met zowel hakhout als opgaande bomen heet een middenbos.

Beukenbladeren Elspeterbos

Mallebos bovenop Veluwse stuwwallen

Vlakbij het Elspeterbos liggen nog diverse andere malebossen, zoals het Vierhouterbos, het Gortelse Bos en de Uddeler Heegde. Deze, en ook nog diverse meer zuidelijk gelegen malebossen, liggen allen bovenop de Oost-Veluwe stuwwal. Ook de 10 kilometer westelijker gelegen malebossen Speulder- en Sprielderbos liggen bovenop een stuwal, de Stuwwal van Garderen.

De Stuwwal van Garderen en de oostelijker gelegen Oost-Veluwe stuwwal komen bij elkaar in een soort van V-vorm, ter hoogte van het Uddelermeer. Daartussen ligt het ongeveer 30 meter lager gelegen Hierdense Beekdal. De Hierdense beek is met haar 17 km de langste beek van de Veluwe en mondt uit in het Veluwemeer. Hij wordt gevoed vanuit diverse kwelbeekjes. Elspeet ligt op de flank van het Hierdense beekdal, daar waar de gekanaliseerde sprengbeek Grote Koloniebeek ontspringt. Blijkbaar werden de malebossen aangelegd op hogere locaties die, vanwege de slechte beschikbaarheid van water, minder geschikt waren voor de landbouw.

Dode beuken vormen de basis voor een toename in biodiversiteit

De grotere bomen in het Elspeterbos zijn zo’n honderd tot driehonderd jaar oud. Daarmee lopen ze tegen hun maximale leeftijd. Dood hout is de sleutel tot een grote biodiversiteit van het bos. Allerlei organismen zoals vogels (holenbroeders), insecten, mossen en paddenstoelen zijn van dood hout afhankelijk. Daarnaast zorgen dode bomen ervoor dat het licht weer op de bodem valt, waardoor ook jonge zaailingen de kans krijgen om te overleven. Hierdoor zal het bos gevarieerder worden qua soorten en qua leeftijdsopbouw.

verrekijker

Bezienswaardigheden in het Elspeterbos

  • Elspeterbos (Apeldoornseweg bij 185. Elspeet) ligt als een halve maan rondom Elspeet. Het particuliere landgoed is vrij toegankelijk, maar er zijn geen routes uitgezet.
    • Grafheuvels (langs Hoge Weeg en Vierhouterweg in het Elspeterbos). In het Elspeterbos liggen zestien grafheuvels die als rijksmonument beschermd zijn.
  • Particulier landgoed familie van Beuningen
    • Jachthuis (Apeldoornseweg 89, Elspeet). In 1920 in opdracht van Daniël George van Beuningen gebouwd jachthuis.
    • Landgoed Noorderheide (Elspeterbosweg 179, Vierhouten). Drie jaar nadat Daniël George van Beuningen het Elspeterbos had gekocht kocht hij ook de Elspeetsche Heide ten noorden van dit bos. Hier liet hij in 1938 een chique villa bouwen. Bijzonder aan landgoed Noorderheide is een ongeveer 1,5 kilometer lange gemetselde beek gevoed door water dat vanaf 100 meter diepte wordt opgepompt. Deze beek kent watervallen, bruggetjes en vijvers, en ernaast bevinden zich een drietal van zwerfstenen gebouwde piramides. Dit deel van het landgoed is later verkocht aan Staatsbosbeheer.
      • Schaapskudde Elspeter Heide (Stakenbergweg 6, Elspeet). Kudde van ongeveer 200 schapen van het zeldzame Veluws Heideschaap. Op de website is te zien waar de kudde op elk moment is.
  • Landbouwenclave Elspeet. Het gedeelte van Elspeet rondom de Schaapskooi (Stakenbergweg 6, Elspeet) was in het verleden een beschermd dorpsgezicht, maar de hier aanwezige historische nederzettingsstructuur is tegenwoordig ernstig aangetast.
    • Molen de Hoop (Molenweg 6, Elspeet). Traditionele wijze malen van graan op vrijdagen en zaterdagen. Regelmatig worden er activiteiten georganiseerd zoals de Boer’ndag en boekenmarkten.
bike

Activiteiten in het Elspeterbos

Eten en drinken

Eten & drinken

Overnachten

Overnachten

  • Vakantiehuisjes
    • Diverse vakantiehuisjes in Elspeet
  • Hotels
    • Hotel & Congrescentrum Mennorode (Apeldoornseweg 185, Elspeet)
    • Landgoedhotel Stakenberg (Stakenberg 86, Elspeet) 
  • B&B
    • B&B No35 Elspeet (Sluiterweg 35, Elspeet)
    • Lage Hof (Nunspeterweg 72, Elspeet)
  • Conferentieoord

Natuur & Landschap

De beuk en wintereik komen het meest voor in het Elspeterbos. Daarnaast komen er ook zomereik, lijsterbes en sporkehout voor. Het bos vormt samen met de Elspeeterstruiken, het Vierhouterbos en het Gortelse bos één groot oude bossen complex.

Sommige beuken hebben kronkelige stammen, waardoor het lijken alsof ze dansen. Het deel van het bos dat van meer recenter datum is, is gevarieerder in samenstelling qua bomen en ook qua leeftijd. Aan het begin van de 20e eeuw een aantal productiepercelen met Douglas spar en Japanse Lariks aangelegd. Midden in het bos bevind zich een wildakkertje.

Van de grotere zoogdieren komen edelhert, damhert, wild zwijn en ree voor. Ook leven er kleinere dieren zoals dassen, boommarters, vossen, eekhoorns en hazen. Het bos is rijk aan vogels. Niet alledaagse vogelsoorten die er gezien worden zijn bijvoorbeeld de appelvink en de goudvink. Door de aanwezigheid van oud bos is het bos ook rijk aan holenbroeders als boomkever, holenduif, bosuil en zwarte specht. Doordat er veel dood hout aanwezig is, groeien er talrijke paddenstoelen en mossen. Ook zijn veel bomen bedekt met een dikke laag fel groen mos. Het Elspeterbos is onderdeel van Natura 200 gebied de Veluwe.

meer info

Meer over dit onderwerp