De 12 grootste landgoederen van Zeeland

Bij Zeeland met haar uitgestrekte polderlandschap denk je nu niet direct aan landgoederen. En alhoewel de adel in Zeeland beperkt in omvang was, was er in de loop van de zestiende eeuw een rijke stedelijke elite ontstaan. Net als in Holland lieten zij fraaie buitenplaatsen met landgoederen in het buitengebied aanleggen, om ’s-zomers de drukte en stank van de stad te ontvluchten en als investering. Zo was in de zeventiende eeuw een achtste van het oppervlak van Walcheren bedekt met rond de 270 buitenplaatsen en landgoederen.

Ook in Zeeland draaide het op de buitenplaatsen om ‘zien en gezien worden’. Daarom ontstonden er diverse buitenplaatsenzones waar de buitenplaatsen vlak bij elkaar lagen, zoals De Manteling van Walcheren, de stadsrandzones rondom Middelburg, Vlissingen en Goes en in het gehucht Schuddebeurs bij Zierikzee. Typerend voor diverse Zeeuwse landhuizen zijn hun torens waarin men over het eiland naar de zee, de bron van hun welvaart, kon kijken. De buitenplaatsenzones met hun aaneengesloten parkbossen met kaarsrechte lanen en (restanten van) landschapstuinen, zijn nog altijd goed herkenbaar in het Zeeuwse landschap.

Top 12 – Grootste historische Landgoederen van Zeeland

Landgoed Oranjezon (Vrouwenpolder, Walcheren).
Landgoed Groot Eiland (Hulst, Zeeuws-Vlaanderen).
Landgoed Slot Haamstede (Burgh-Haamstede, Schouwen-Duiveland).
Landgoed Zeeduin (Oostkapelle, Walcheren).
Landgoed Duinbeek (Oostkapelle, Walcheren).
Landgoed Ter Hooge (Middelburg, Walcheren).
Landgoed Moermond (Renesse, Schouwen-Duiveland).
Landgoed Hoogduin (Domburg, Walcheren).
Landgoed Overduin (Oostkapelle, Walcheren).
Landgoed kasteel Westhove (Oostkapelle, Walcheren).
Landgoed Mon Plaisir (Schuddebeurs, Schouwen-Duiveland).
Landgoed Toorenvliedt (Middelburg, Walcheren).

Historische landgoederen in Zeeland – Rondom zeldzame overgebleven kastelen en buitenplaatsen

Dat Zeeland in de zestiende- en zeventiende-eeuw zeer welvarend was geworden kwam enerzijds door de Sluiting van de Schelde (1587-1795) tijdens, en na, de Tachtigjarige Oorlog. Hierdoor werd de in die tijd belangrijkste havenstad van de wereld Antwerpen, maar ook Brugge en Gent, zo goed als van het internationale handelsverkeer afgesneden. De bulk van deze handel verschoof naar Amsterdam, maar ook de Zeeuwse steden namen een deel over.

Daarnaast nam Zeeland tijdens de Gouden eeuw deel aan zowel de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) als de West-Indische Compagnie (WIC). Aan het einde van de zeventiende eeuw was Middelburg dan ook na Amsterdam de grootste havenstad van de Republiek.

De overzeese handel stagneerde aan het einde van de achttiende eeuw, waarna de Zeeuwse elite verarmde. Rond 1800 raakten de meeste buitenplaatsen dan ook in verval. Lanen stierven af, bossen werden gekapt en in landbouwgrond veranderd. Landgoederen werden verkaveld en landhuizen met bijgebouwen voor de sloop verkocht. Daarna gingen halverwege de twintigste eeuw door de inundaties tijdens de tweede wereldoorlog en de watersnoodramp van 1953 veel van de nog resterende buitenplaatsen verloren.

Door al deze gebeurtenissen zijn er in heel Zeeland slechts 25 historische buitenplaats complexen met (een restant van) hun bijbehorende landgoederen, bewaard gebleven.

1. Landgoed Oranjezon

Landgoed Oranjezon in de duinen van Walcheren is het grootste historische landgoed van Zeeland. De monumentale duinhoeve Oranjezon vormt de kern van dit 400 hectare grote voormalige jachtlandgoed van de prinsen van Oranje. Hier gebruikten zij en hun voorname gasten na een jachtpartij een hapje en een drankje in de gelagkamer, in een speciaal hiervoor aan de duinhoeve gebouwde herenvleugel.

Landgoed Oranjezon bestaat bijna geheel uit duinen, die eeuwenlang verpacht zijn als konijnenwarande voor de productie van konijnenbont en als vroongrond om vee te laten grazen. Tegenwoordig kent het landgoed een grote damhertenpopulatie, die afstammen van vrijgelaten herten uit de hertenkampen van naastgelegen buitenplaatsen in de Manteling van Walcheren tijdens de inundatie in 1944. De gelagkamer is ook tegenwoordig nog in gebruik als restaurant.

Lees alles over Landgoed Oranjezon (Koningin Emmaweg 22, Vrouwenpolder).

2. Landgoed Groot Eiland

Landgoed Groot Eiland is een grotendeels door kreekrestanten omsloten particulier landgoed van ongeveer 400 hectare. Toen in de middeleeuwen, en opnieuw vanaf 1643 na de inundaties tijdens de Tachtigjarige Oorlog, het omliggende schorrengebied werd ingepolderd, bleef er tussen de nieuw bedijkte polders een onbedijkt eiland achter, het Groot Eiland. Doordat de naastliggende kreken tijdens deze inpolderingen werden afgedamd staat het Groot Eiland niet onder invloed van de getijden.

Landgoed Groot Eiland bestaat overwegend uit landbouwgronden, uitgestrekte rietvelden en een productiebos met populieren. Centraal op het eiland ligt een herenboerderij uit 1820 met een zichtas door het populierenbos naar het westen. Recentelijk is een groot deel van het landgoed, in het bijzonder langs de kreekrestanten, omgevormd tot natuur met graslanden voor weidevogels. Deze graslanden worden beweid door een kudde Schotse Hooglanders.

Lees meer over Landgoed Groot Eiland (Groot Eiland 1, Hulst).

3. Landgoed Slot Haamstede

Landgoed Slot Haamstede is één van de weinige middeleeuwse landgoederen in Zeeland. Dit ongeveer 360 hectare grote landgoed bestaat grotendeels uit duingronden. Duingebieden waren in de middeleeuwen één van de weinige voortdurend droge plekken in het grote getijdengebied met eilandjes dat Zeeland toen was.

Op dit adellijke landgoed ligt het van oorsprong dertiende-eeuwse kasteel Slot Haamstede, één van de weinige overgebleven middeleeuwse kastelen van Zeeland. Het landgoed bestaat grotendeels uit duingebied, de Zeepeduinen. Dit is een grotendeels vochtig duingebied, met duinbossen, duingraslanden en vochtige duinvalleien. Het werd eeuwenlang verpacht door de slotheren als vroongrond, konijnenwarande of voor het verbouwen van boekweit. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ongeveer veertig bunkers op dit landgoed gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall.

Vanaf 1608 is de middeleeuwse donjon van Slot Haamstede uitgebouwd tot buitenplaats omringd door het Slotbos, een parkbos met geometrisch lanenstelsel. Het omgrachte Slot Haamstede ligt in het centrum van Haamstede, op nog geen 100 meter van de centraal gelegen dorpskerk.

Lees alles over Landgoed Slot Haamstede (Noordstraat 2, Burgh-Haamstede).

4. Landgoed Zeeduin

Landgoed Zeeduin is ongeveer 80 hectare groot en ligt grotendeels zuidelijk van de gelijknamige buitenplaats Zeeduin. Deze historische buitenplaats is vanaf 1726 gevormd en ligt in de bosrijke binnenduinrandzone in buitenplaatszone De Manteling van Walcheren, twee kilometer ten noordoosten van Oostkapelle. Hier bezat de Abdij van Middelburg in de middeleeuwen veel landerijen, die na de Reformatie eigendom werden van de stad Middelburg. Deze verkocht het in delen aan particulieren, waaronder voor de in eerste instantie kleine buitenplaats Zeeduin.

In 1829 kocht de eigenaar van Zeeduin het zuidelijk aan het landgoed grenzende middeleeuwse landgoed Duno, een voormalige uithof van de Abdij van Middelburg. Hierdoor verdubbelde landgoed Zeeduin in grootte. De parken van beide buitenplaatsen werden met elkaar verbonden en getransformeerd tot één landschappelijke tuin. De restanten van landhuis Duno werden afgebroken en de bossen op het voormalige landgoed Duno grotendeels gekapt en omgevormd tot landbouwgrond. De nog altijd aanwezige hofstede Duno op de omgrachte huisplaats werd verpacht.

Het huidige blokvormige landhuis Zeeduin is door vier lange zichtassen door het parkbos naar de omringende duinen en landbouwgronden, verbonden met haar omgeving.

Lees meer over Landgoed Zeeduin (Dunoweg 12, Oostkapelle).

5. Landgoed Duinbeek

Landgoed Duinbeek is een historisch landgoed van 65 hectare en bestaat uit twee aan elkaar grenzende historische buitenplaatsen met hun landerijen: Duinbeek en Berkenbosch. Landgoed Duinbeek ligt anderhalve kilometer ten noordwesten van Oostkapelle, in de buitenplaatsenzone De Manteling in de binnenduinrandzone van Walcheren.

Beide buitenplaatsen met hun imposante landhuizen, hebben al drie eeuwen lang dezelfde eigenaar. Buitenplaats Duinbeek werd vanaf 1715 gesticht op de fundamenten van het omgrachte middeleeuwse kasteel, en ministaatje, Duinbeek. De buitenplaats Berkenbosch is vanaf 1700 gesticht op de locatie van de voormalige hofstede Berkenbosch. Berkenbosch had, net als de meeste andere Zeeuwse buitenplaatsen in die tijd, een geometrisch aangelegde tuin, waarvan een voor Zeeland uniek aantal elementen nog altijd zeer goed bewaard zijn gebleven. Ook de parkbossen van de voormalige buitenplaats Eikenoord, dat in 1857 gesticht werd in het Overbos van buitenplaats Duinbeek en waarvan het landhuis in de Tweede Wereldoorlog vernield werd, is onderdeel van landgoed Duinbeek.

Tegenwoordig bestaat landgoed Duinbeek grotendeels uit parkbossen rijk aan stinzenplanten, die in het voorjaar het bos van een kleurrijk bloementapijt voorzien. Daarnaast omvat het landgoed een strook duinen, vroongronden waar al eeuwenlang het vee op graast.

Lees alles over Landgoed Duinbeek (Duinbeekseweg 19, Oostkapelle).

6. Landgoed Ter Hooge

Landgoed Ter Hooge is een adellijk landgoed van 60 hectare. Het ligt anderhalve kilometer zuidwestelijk van de vestingwerken van Middelburg, in de voormalige buitenplaatsenzone in de stadsrand van Middelburg. Hier lag de heerlijkheid Ter Hooge met als centrum het in 1289 voor het eerst genoemde Kasteel Ter Hooge, dat gelegen was op een hoger gelegen locatie, vandaar haar naam.

Kasteel en heerlijkheid waren generaties lang in het bezit van de familie van Borselle van de Hooghe. Deze verkochten dit bezit in 1712, waarna in 1754 het oude kasteel grotendeels werd afgebroken. Op de fundamenten van dit dertiende-eeuws kasteel werd een nieuw landhuis, het huidige huis ‘Kasteel Ter Hooge’, gebouwd. Rond dit huis ligt een tuin in Engelse landschapsstijl, met daarin de tot slingervijver vergraven imposante grand canal, een restant van een eerdere formele tuinaanleg. Deze is verbonden met diverse andere slingervijvers. Rondom dit vijvercomplex ligt een landschappelijk park met slingerpaden. Buiten het parkbos liggen landbouwgronden en diverse pachtboerderijen.

In 1871 werd de buitenplaats eigendom van Willem baron van Lynden. Zijn erfgenamen brachten het landgoed onder in de familiestichting van Lynden, die naast landgoed Ter Hooge meerdere adellijke landgoederen beheert, waaronder Kasteel Keppel (Laag-Keppel, GE), Cannenburch (Vaassen, GE) en Sandenburg en Wallenburg in Langbroek (Utrecht).

Lees meer over Landgoed Ter Hooge (Koudekerkseweg 200, Middelburg).

7. Landgoed Moermond

Landgoed Moermond is een adellijk landgoed van 43 hectare dat nog geen kilometer oostelijk van de dorpskern van Renesse ligt, in de binnenduinrand van Schouwen-Duiveland.

Rond 1230 werd hier bij een kreekmonding in het grensgebied tussen de graafschappen Holland en Vlaanderen, Slot Moermond (i.e. ‘aan de Monding van het Moeras’) gebouwd. Vanuit dit kasteel bestuurden de heren van Renesse hun gelijknamige heerlijkheid. Vanwege haar strategische ligging is Slot Moermond tijdens belegeringen twee keer verwoest en opnieuw opgebouwd.

In 1513 werd de ruïne van het tweede kasteel verkocht en een eeuw later werd het poortgebouw van dit kasteel tot buitenplaats omgebouwd. In tegenstelling tot de meeste andere Nederlandse buitenplaatsen werd er echter niet wezenlijk geïnvesteerd in de aanleg van siertuinen en parkbossen. Ook tegenwoordig ligt Slot Moermond middenin een natuurgebied met bossen en uitgestrekte rietvelden.

Lees alles over Landgoed Moermond (Laone 10, Renesse).

8. Landgoed Hoogduin

Landgoed Hoogduin is een 42 hectare groot historische landgoed dat ligt in de bosrijke binnenduinrandzone tussen Domburg en Oostkapelle. Het is onderdeel van de buitenplaatsenzone De Manteling van Walcheren. Ten oosten van Domburg lagen hier in de achttiende eeuw naast elkaar vier buitenplaatsen: Loverendale, Landlust, Hoogduin en Duinvliet. Het huidige landgoed Hoogduin bestaat grotendeels uit de parkbossen van deze vier, vanaf 1759 samengevoegde, buitenplaatsen. Na aankoop en/of vererving werden de meeste gebouwen op deze buitenplaatsen afgebroken en hun parkbossen met elkaar verbonden tot een openbaar wandelpark.

In 1839 werd aan de overkant van de doorgaande weg tussen Domburg en Oostkapelle, in de Overtuin van de oude buitenplaats Duinvliet een nieuwe buitenplaats gesticht: Klein Duinvliet, later ook wel ‘alleen’ Duinvliet genoemd. Tussen 1846 en 1887 was het terrein van landgoed Hoogduin de Overtuin van de nieuwe buitenplaats Duinvliet.

Tegenwoordig staat er op landgoed Hoogduin niet langer een historisch landhuis. Rond 2006 is het nieuwe appartementencomplex ‘Hooge Duyn’ in de vorm van een landhuis met twee bouwhuizen rond een voorplein, aan de historische omgrachte huisplaats van buitenplaats Hoogduin gebouwd.

Wel bevinden zich op landgoed Hoogduin nog veel historische tuinelementen. Zo liggen er nog de grand canals en de omgrachte huisplaatsen van de historische buitenplaatsen Hoogduin en Duinvliet. Ook liggen er nog delen van de originele geometrische lanenstelsels en, van latere datum, de slingerpaden in het parkbos van landgoed Hoogduin. Parallel aan de duinenrij liggen bovendien een groot aantal sterk kronkelende kleine zomereiken, die typisch zijn voor buitenplaatszone De Manteling. Net buiten de grens van het landgoed bevind zich de boswachterswoning van de oude buitenplaats Duinvliet.

Lees meer over Landgoed Hoogduin (Domburgseweg bij 43, Domburg).

9. Landgoed Overduin

Landgoed Overduin van ongeveer 42 hectare ligt rondom de gelijknamige historische buitenplaats Overduin, één van de best bewaard gebleven Zeeuwse buitenplaatsen. Landgoed Overduin ligt in de binnenduinrand twee kilometer ten noordoosten van Oostkapelle, en is onderdeel van de buitenplaatsenzone De Manteling van Walcheren.

Op een lichte verhoging ligt centraal op het landgoed een massief witgepleisterd modern landhuis op de grens van houtwallen en bossen, en een open landschap met weilanden en akkers. Hierdoor is een groots ruimtelijk effect bereikt. Tussen het landhuis en de portiers- annex tuinmanswoning ligt een groot hertenkamp. Achter het landhuis bevind zich een parkbos met slingervijver. Naast het landhuis ligt de landgoedboerderij met vrijstaand voorhuis net achter de oude zeedijk.

Het landgoed is rond 1840 uitgebreid met, het aan het eind van de middeleeuwen in opdracht van de prinsen van Oranje aangelegde, Oranjebos in de duinrand ten noorden van het landgoed. Dit bos behoorde eerder tot Landgoed Oranjezon, en vormt tegenwoordig ongeveer de helft van Landgoed Overduin.

Lees alles over Landgoed Overduin (Domburgseweg bij 51, Domburg).

10. Landgoed Kasteel Westhove

Landgoed Kasteel Westhove is een middeleeuws landgoed van 35 hectare, grotendeels gelegen ten noordoosten van het gelijknamige Kasteel Westhove. Het landgoed ligt in de binnenduinrand tussen Domburg en Oostkapelle en maakt onderdeel uit van buitenplaatsenzone De Manteling van Walcheren.

Kasteel Westhove werd voor het eerst vermeld in 1277. Het was toen eigendom van de Abdij van Middelburg. De Abdij had in de loop der eeuwen een groot aantal landerijen en heerlijkheden in de omgeving van Oostkapelle verzameld, en kasteel Westhove werd gebruikt om deze bezittingen te beschermen en besturen.

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog ging een groot deel van het kasteel door brand verloren. Na de Reformatie werden kerkelijke bezittingen, zoals Landgoed Kasteel Westhove inclusief de ruïne van het kasteel, eigendom van de Staten van Zeeland die het verkocht. Voor rijke stedelingen was de ruïne van een kasteel, met zijn geschiedenis en uitstraling, een aantrekkelijke basis voor het bouwen van een moderne buitenplaats. Op deze manier konden rijke patriciërs zich een bijna adellijk imago aanmeten die paste bij hun nieuwverworven rijkdom en maatschappelijk aanzien.

In de jaren vanaf 1579 was landgoed Kasteel Westhove het eigendom van verschillende gegoede Zeeuwse families. Deze transformeerden de ruïne in de loop der eeuwen tot de huidige buitenplaats ‘Kasteel Westhove’ en vergroten het landgoed door de aankoop van landerijen en bossen. Daarnaast werden rondom het kasteel diverse bijgebouwen gebouwd, zoals bouwhuizen op de omgrachte voorburcht en een oranjerie annex koetshuis, met daarin tegenwoordig museum Terra Maris, net buiten de tweede kasteelgracht. Ook werden er een landschapstuin en -park met slingervijver en slingerpaden bij het kasteel aangelegd. Tegenwoordig is Kasteel Westhove in gebruik als hostel.

Lees meer over Landgoed Kasteel Westhove (Duinvlietweg 8, Oostkapelle).

11. Landgoed Mon Plaisir

Landgoed Mon Plaisir is een landgoed van 25 hectare rondom de gelijknamige historische buitenplaats in het gehucht Schuddebeurs, drie kilometer ten noorden van Zierikzee. Doordat de bodem hier, in tegenstelling tot het omliggende zeekleilandschap, niet alleen hoger gelegen maar ook zanderig is, goede condities voor de groei van bomen, was hier, bijzonder voor Zeeland, midden op het eiland Schouwen-Duiveland, een klein bosgebied ontstaan. Vanaf de zeventiende eeuw waren in Schuddebeurs door verschillende regentenfamilies uit Zierikzee acht buitenplaatsen aangelegd.

Vanaf ongeveer 1750 liet de burgemeester van Zierikzee de buitenplaats Mon Plaisir in Schuddebeurs aanleggen op de locatie van een voormalige blekerij. Het huidige witgepleisterde landhuis uit rond 1850 bezit aan de noordkant een met het huis verbonden veelhoekige tuinkamer. Van de van oorsprong geometrische tuinaanleg zijn diverse rechte lanen en de grand canal behouden gebleven bij de omvorming van het park rond 1830 tot een landschappelijk park met open gazons, met solitaire bomen en boomgroepen, en een grote slingervijver. Het parkbos wordt beheerd door Staatsbosbeheer.

Lees meer over Landgoed Mon Plaisir (Donkereweg 72, Schuddebeurs, Noordgouwe).

12. Landgoed Toorenvliedt

Landgoed Toorenvliedt is een landgoed van 15 hectare behoorde bij de gelijknamige historische buitenplaats. Het ligt één kilometer zuidwestelijk van de vestingwerken van Middelburg, in de voormalige buitenplaatsenzone in de stadsrand van Middelburg. Hier werd vanaf 1690 aan de Vlissingsche Watergang, een vliet, de schuitvaartgracht tussen Vlissingen en Middelburg, de buitenplaats Toorenvliedt aangelegd dat in de eeuwen erna, na wisseling van eigenaar, nog een aantal keer ingrijpend is uitgebreid en gewijzigd.

In 1942 werd Toorenvliedt gevorderd door de Duitse landmacht die er het hoofdkwartier van de Atlantikwall op Walcheren en de beide Bevelanden vestigde en elf bunkers in de landschappelijke tuin liet aanleggen. Huis en park hadden in de Tweede Wereldoorlog dan ook zwaar te lijden van de inkwartiering van Duitse soldaten, bominslagen van de geallieerden en de inundatie van Walcheren. In 1948 kocht de gemeente Middelburg de buitenplaats, die een openbaar stadspark van de landschappelijke tuin heeft gemaakt. Het landhuis, een bijna vierkant witgepleisterd gebouw bekroond met een toren, doemt indrukwekkend op aan het eind van een korte oprit met een imposant toegangshek.

Lees meer over Landgoed Toorenvliedt (Koudekerkseweg 131, Middelburg).